Torfowiskowy rezerwat przyrody Bór na CzerwonemCzym jest torfowisko? Najprościej mówiąc, jest to miejsce, w którym odkłada się torf – utwór akumulacyjny pochodzenia organicznego powstający niemal wyłącznie ze szczątków roślin w środowisku wysyconym wodą i warunkach beztlenowych. Duże uwodnienie terenu sprawia, że torfowiska nie nadają się do wykorzystania ich jako pastwiska, grunty orne czy na potrzeby gospodarki leśnej. Od drzew znacznie lepiej czują się tu mchy torfowce.
Na czym polega wartość tych ekosystemów?
Obecnie istniejące torfowiska powstawały przez tysiące lat, magazynując węgiel uwięziony w szczątkach roślinnych. Szacuje się, że w naszej strefie klimatycznej hektar zdrowego, żywego torfowiska rocznie akumuluje ok. 300 kilogramów węgla w związkach organicznych powstających w procesie fotosyntezy. To równowartość pochłonięcia z atmosfery 1100 kg dwutlenku węgla.
Torfowiska pełnią też drugą ważną rolę: stabilizują stosunki hydrologiczne na danym terenie. Są naturalnymi zbiornikami retencyjnymi regulującymi odpływ wód. Działają bowiem jak gąbka – potrafią zatrzymać lub zmniejszyć ryzyko powodzi (co ma szczególne znaczenie na obszarach górskich), a także oddać wodę w warunkach suszy. Tę niezwykle cenną właściwość zawdzięczają porastającym je mchom torfowcom. Torfowce, dzięki wyspecjalizowanej budowie, potrafią magazynować w swoich tkankach ogromne ilości wody – nawet ponad 10-krotność swojej suchej masy.
Naturalne zbiorniki retencyjne
Torfowiska to jednak nie tylko magazyny węgla, złoża torfu czy naturalne zbiorniki retencyjne, ale także fascynujące ekosystemy z niezwykłym światem roślin i zwierząt. Poza wspomnianymi torfowcami można tu spotkać m.in. rzadkie owadożerne rośliny, takie jak rosiczki czy tłustosz pospolity, jak również żurawinę, dla której torfowiska to naturalne miejsce występowania. Niestety, to również jedne z najszybciej zanikających ekosystemów naszej strefy klimatycznej. Wiele torfowisk było lub wciąż jest regularnie odwadnianych i eksploatowanych. W obywa się z nich torf, w przeszłości stanowiący cenne źródło energii, a obecnie wykorzystywany w ogrodnictwie i uprawie roślin, który ze względu na wolne tempo formowania (ok. 1 mm na rok) powinien być traktowany jako zasób nieodnawialny.
Rezerwat Bór na Czerwonem – unikat w skali kraju
Dziś torfowiska zajmują zaledwie ok. 4% jej powierzchni lądowej naszego kraju, a większość z nich położona jest na obszarach nizinnych. Na szczególną uwagę zasługują Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, które tworzą największy kompleks torfowisk w południowej Polsce. Wchodzą one w skład sieci Natura 2000 jako obszar Torfowiska Orawsko-Nowotarskie (PLC120003) o powierzchni blisko 8300 ha. Choć stanowią bezcenny układ przyrodniczy i decydują o warunkach hydrologicznych całego regionu, tylko jedna kopuła objęta jest ochroną w formie rezerwatu przyrody. To Bór na Czerwonem, wpisany w 2017 roku na światową listę obiektów objętych konwencją ramsarską, której celem jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie cennych obszarów wodno-błotnych.
Rezerwat Bór na Czerwonem, o powierzchni 114,66 ha, ustanowiono w 1925 r. celu ochrony jego walorów przyrodniczych oraz krajobrazowych. W jego skład wchodzi torfowisko wysokie, z dobrze wykształconą kopułą torfowiska, o zmiennej miąższości od 0,5 do 5 metrów, oraz występujące w jego otoczeniu bagienne i wilgotne zbiorowiska leśne. W rezerwacie znajdziemy cenne gatunki i siedliska przyrodnicze. Wraz z przyległym kompleksem leśnym rezerwat znajduje się w strefie karpackiego korytarza ekologicznego, łączącego Babią Górę i Tatry z Gorcami i Pieninami. By zachować walory przyrodnicze Boru na Czerwonem niezbędne są jednak działania: poprawa warunków wodnych, odtworzenie bezleśnego charakteru nadmiernie zarastającego torfowiska oraz zahamowanie niekorzystnych zmian w strukturze roślinności. Ważna jest przy tym ochrona czynna cennych siedlisk przyrodniczych zarówno samego torfowiska wysokiego, jak i bagiennych zbiorowisk leśnych w jego otoczeniu.
Projekt „Karpaty Łączą- ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich"
Ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich, w tym przede wszystkim torfowiska wysokiego w rezerwacie Bór na Czerwonem jest przedmiotem projektu „Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich”, realizowanego przez Centrum UNEP/GRID–Warszawa w partnerstwie z Fundacją Przyroda i Człowiek oraz Asplan Viak z Norwegii.
W ramach projektu prowadzone są działania mające na celu czynną ochronę siedlisk mokradłowych w rezerwacie Bór na Czerwonem (m.in. budowanie zastawek i uszczelnianie grobli, pomagających w zatrzymywaniu wody na torfowisku i zapobiegających jego murszeniu), a także wdrożenie lepszych metod zarządzania przestrzenią na całym obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich i zwiększenie świadomości społecznej na temat roli mokradeł. 
Przedsięwzięcie realizowane jest na terenie gmin: Nowy Targ (miasto oraz gmina wiejska), Czarny Dunajec, Jabłonka oraz Szaflary, w latach 2021-2024.
Projekt "Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich" korzysta z dofinansowania o wartości 3 668 128 zł otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest ochrona cennych siedlisk przyrodniczych w rezerwacie „Bór na Czerwonem”: torfowiska wysokiego oraz bagiennych zbiorowisk leśnych w jego otoczeniu, wchodzących w skład kompleksu Torfowisk Orawsko-Nowotarskich. Dofinansowanie z budżetu państwa wynosi 624 367 zł.
Zadanie pn. „Ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich – wsparcie zrównoważonego zarządzania i wzrost świadomości ekologicznej” współfinansowane jest ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Koszt kwalifikowany Zadania: 166 432 zł. Dofinansowanie WFOŚiGW w Krakowie: 49 927 zł.
Artykuł powstał przy współpracy z Centrum UNEP/GRID-Warszawa
