Zmiany w normie ISO 14001 szansą dla EMAS

Zorganizowana w Ministerstwie Środowiska konferencja Ewolucja czy rewolucja w zmianach normy ISO 14001 – wpływ na rozwój EMAS pozwoliła przyjrzeć się aktualnej sytuacji w obszarze systemów zarządzania środowiskowego.

Na dzisiaj w systemie ekozarządzania i audytu EMAS w Polsce jest zarejestrowanych 45 organizacji. Choć znajdujemy się na 9. miejscu pod względem liczby rejestracji, to daleko nam do czołówki państw, gdzie w EMAS zarejestrowanych jest ponad 1000 podmiotów. Przodują w tym względzie Niemcy z 1211 rejestracjami, Włochy (1064 rejestracji) i Hiszpania (1007).

Wraz z Austrią rejestracje z tych czterech państw stanowią ponad 88 proc. wszystkich rejestracji w Europie. Jak przyznaje Maciej Krzyczkowski z Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, choć liczba rejestracji w Polsce nie jest duża, to jednak charakteryzuje się stałym trendem wzrostowym, podobnie jak na Cyprze i Węgrzech.

Dla porównania, jeśli chodzi o rejestracje w ISO 14001, to według danych za rok 2013 na pierwszym miejscu plasują się Włochy (24 662 wydanych certyfikatów), za nimi Wielka Brytania (16 879), następnie Hiszpania (16 051). Polska jest na 11. miejscu z 2220 wydanymi certyfikatami. Można zaobserwować pewną korelację między wynikami dotyczącymi tych dwóch norm, a mianowicie tam, gdzie wysoka jest liczba rejestracji w EMAS, tam popularna jest również norma ISO 14001.

Główne założenia i kierunki dotyczące zarządzania środowiskowego możemy znaleźć w dwóch ważnych dokumentach rządowych: raporcie z realizacji polityki ekologicznej państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do 2016 r., jak również w Strategii „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.”

Dobry SZŚ to realne korzyści dla organizacji

„Jak najszersze przystępowanie do systemu EMAS” zaleca się raporcie z realizacji polityki ekologicznej jako podstawowy cel obszaru „Zarządzanie środowiskowe”. Ma on być realizowany przez rozpowszechnianie wiedzy na temat EMAS w społeczeństwie, a także poprzez tworzenie korzyści ekonomicznych dla organizacji zarejestrowanych w EMAS.

W ramach rozpowszechniania wiedzy w 2010 r., została zorganizowana kampania informacyjna „Ekozarządzanie w przedsiębiorstwie”, prowadzone też były działania informacyjno-promocyjne. Jednocześnie w raporcie czytamy, że „w latach 2009-2012 nie zostały poczynione postępy w tworzeniu korzyści ekonomicznych dla firm i instytucji będących w systemie EMAS.” Zarówno sam raport, jak i Strategia „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko – perspektywa do 2020 r.” zakładają, że w przyszłości powinno nastąpić wzmocnienie działań właśnie w tym kierunku poprzez zbudowanie systemu rozwiązań legislacyjnych i finansowych.

Zdaniem Macieja Krzyczkowskiego taki system to najbardziej właściwe i najskuteczniejsze narzędzie zachęcające oraz wspierające wdrażanie systemu EMAS w organizacjach. Robert Pochyluk, prezes Stowarzyszenia Polskie Forum ISO 14000 zaznaczył, że zachęty te są po to, by organizacje dostrzegły, że dobry system zarządzania środowiskowego (SZŚ) pozwala zminimalizować ryzyka i przynieść realne korzyści biznesowe.

Jak na razie korzyści dla organizacji zarejestrowanych w EMAS polegają na zwolnieniu z akcyzy na wyroby węglowe (oszczędności rzędu 350 tys. zł w skali roku) oraz na wyroby gazowe (roczne oszczędności rzędu 3-4 proc. kosztów zakupu gazu). Ponadto obejmują zwolnienie z opłaty rejestracyjnej w nowotworzonym rejestrze gospodarki odpadami, który ma powstać w 2016 r. Korzyści te dotyczą również wydłużenia z 1 roku do 3 lat okresów między kontrolami dla zakładów posiadających pozwolenia zintegrowane. Jest także szansa, że wkrótce może podmioty ubiegające się o środki w ramach Nowej Perspektywy Finansowej UE 2014-2020 będą mogły otrzymać za EMAS dodatkowe punkty.

Zmiany w ISO 14001 szansą dla EMAS

Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) co kilka lat przygotowuje aktualizację kolejnych norm, na których opierają się wdrażane w firmach systemy zarządzania. Prace koncentrują się obecnie na standardzie ISO 14001, którego poprzednie wydanie pochodzi z 2004 roku. Spodziewana publikacja wersji finalnej normy ISO 14001 to wrzesień 2015 r.

Fakt, że norma ISO 14001, a w zasadzie jej rozdział 4., stał się załącznikiem 2. rozporządzenia EMAS III, znajdzie odbicie w systemach zarządzania organizacji zarejestrowanych w EMAS.

Różnice między normami środowiskowymi stają się coraz mniejsze i to jest zdaniem M. Krzyczkowskiego szansa dla EMAS. Często słyszy się, że przedsiębiorcy decydują się na normę ISO 14001 a nie na EMAS, ponieważ EMAS jest trudniejszy i droższy. Jeżeli ta różnica się zmniejszy, a dodatkowo uda nam się wypracować system zachęt, to wierzę, że szybko dogonimy czwórkę liderów w zakresie liczby rejestracji w EMAS – powiedział.

Wiele organizacji utrzymuje system, który spełnia jednocześnie wymagania kilku norm. Zmierza się do tego, by ISO 14001, ISO 9001 oraz nowo powstająca norma ISO 45001 były oparte na jednolitej strukturze, po to żeby łączenie ze sobą wymagań tych norm było łatwiejsze. Założeniem naszym nie była rewolucja, ale chęć dostosowania nowej normy do zmieniających się okoliczności. Zmiana struktury wymagań (…) ma na celu tylko uwzględnienie zmian, które zaszły w ciągu ostatnich 10 lat. Chodzi nam też o to, żeby norma, która zostanie opublikowana w 2015 r., była jeszcze jakimś wyzwaniem dla organizacji w 2025 r. – powiedział Robert Pochyluk.

Powiązanie SZŚ ze strategią biznesową

Zmiany, które zostaną zawarte z nowej wersji normy ISO 14001, pociągną za sobą konieczność dostosowania ze strony organizacji. Nasz sposób postępowania na pewno będzie musiał się zmienić, w zależności od tego, jakie były wcześniej systemy w organizacjach. Niektóre organizacje na pewno część tych wymagań już wcześniej realizowały w praktyce – powiedział Maciej Kostrzanowski, członek zarządu PFISO14000 - INEM Polska.

Wśród niezbędnych działań dostosowujących będzie się musiało znaleźć wyraźniejsze powiązanie systemu zarządzania środowiskowego ze strategią biznesową poprzez podejście oparte na identyfikacji ryzyk. W związku z powyższym wzrośnie znaczenie zainteresowanych stron w SZŚ. Organizacja będzie musiała uwzględnić dodatkowo te strony, którym tylko wydaje się, że są narażone na decyzje lub działalność organizacji. Będzie musiała też lepiej określić swój kontekst, tj. zidentyfikować zewnętrzne i wewnętrzne czynniki mające wpływ na oczekiwane wyniki SZŚ.

Pojawi się ponadto w nowej wersji normy szersze podejście do identyfikacji aspektów środowiskowych (czyli wszelkiego rodzaju elementów działalności, poprzez które organizacja oddziałuje na środowisko), z większym naciskiem na aspekty pośrednie, czyli związane z samym wyrobem i z jego wytwarzaniem. Wskazane będzie w tym kontekście przeprowadzenie przez organizację chociaż uproszczonej analizy cyklu życia towarów i usług. Obowiązek zgodności, czyli spełniania przez organizację pewnych wymagań czy to przymusowych, czy dobrowolnych też będzie generował potencjalny wpływ na środowisko – będą to zarówno wpływy korzystne (szanse), jak i niekorzystne (zagrożenia). Dobrze, żeby organizacja umiała swoje wpływy zidentyfikować. Organizacja będzie też zobowiązana do dokumentowania informacji o swoich obowiązkach zgodności, a zainteresowane strony będą musiały mieć do nich dostęp (tu konieczna analiza zasad w organizacji związanych z komunikacją zewnętrzną). Jeśli chodzi o audyty wewnętrzne, to organizacje będą musiały tak ustalić ich program, by uwzględnić zidentyfikowane wcześniej ryzyka i szanse. Wynik środowiskowy, czyli związany z zarządzaniem aspektami środowiskowymi, będzie musiał być mierzony przy wykorzystaniu wskaźników.

Wśród zmian w normie ISO 14001 oddziałujących na treść rozporządzenia EMAS będzie na pewno pojawienie się nowych pojęć w normie, takich jak ryzyko oraz cykl życia produktu. Będą tu również miały wpływ nowe wymagania odnoszące się do wpływu środowiska na organizację, które obecnie są poza zakresem EMAS.

Okres dostosowawczy do nowej normy ISO 14001 będzie trwał trzy lata. Oznacza to, że akredytowane certyfikaty ISO 14001:2004 po trzech latach od opublikowania nowego wydania stracą swoją ważność, a certyfikacje prowadzone wg ISO 14001:2004 w okresie przejściowym powinny „wygasnąć” przed końcem tego okresu.

Ewa Szekalska
Dziennikarz