© Deemerwha studio
Unia Europejska chce przezwyciężyć tzw. lukę innowacyjną, wytyczyć efektywną drogę do rzeczywistej dekarbonizacji, a także wzmocnić własną strategiczną niezależność – a wszystko dzięki uproszczeniu regulacji, wzmocnieniu wspólnego rynku i koordynacji działań państw członkowskich, dokapitalizowaniu inwestycji oraz zadbaniu o kompetencje i dobre miejsca pracy. Przedstawienie wizji nowego otwarcia dla unijnych gospodarek, coraz bardziej obawiających się marginalizacji ze strony dynamicznych rywali takich jak Chiny i USA, było jedną z głównych zapowiedzi Ursuli von der Leyen przy ponownym objęciu urzędu szefowej Komisji Europejskiej (KE). Jeszcze wcześniej, bo latem ub.r. po wyborach do Parlamentu Europejskiego, polityczka mówiła także o utworzeniu Europejskiego Funduszu Konkurencyjności oraz o tzw. ładzie na rzecz czystego przemysłu (ang. Clean Industrial Deal). Swoje oczekiwania co do polityki Wspólnoty przedstawiły niedawno polskie branże energochłonne, zaniepokojone m.in. wycofywaniem bezpłatnych przydziałów uprawnień do emisji CO2 i postulujące wsparcie dla inwestycji w technologie zeroemisyjne. Oczekiwany dokument został zaprezentowany przez Komisję 29 stycznia br(1).
Von der Leyen: mamy wolę polityczną
Jak stwierdza KE, w ciągu dwóch ostatnich dekad Unia nie dotrzymywała tempa pozostałych globalnym graczom, a na przeszkodzie w rozwoju stał jej spadek produktywności. Kompas konkurencyjności ma odwrócić ten trend; w przedstawionym komentarzu von der Leyen odwołała się wprost do zaleceń raportu Draghiego, które Kompas przemieni w konkretne wytyczne. – (…) Mamy plan i wolę polityczną. Liczą się prędkość i jedność; świat na nas nie poczeka i zgadzają się w tym wszystkie państwa członkowskie. Przejdźmy więc od konsensusu do działania - powiedziała. Trzy filary Kompasu o których już wspomnieliśmy, to pokonanie luki innowacyjnej (filar ten odnosi się m.in. do rozwoju sztucznej inteligencji, biotechnologii czy materiałów zaawansowanych), wspólny plan działania na rzecz dekarbonizacji i konkurencyjności oraz zwiększanie niezależności i bezpieczeństwa gospodarczego UE. Jako tzw. czynniki umożliwiające dla wszystkich filarów wskazano uproszczenie regulacji, zmniejszenie barier na wspólnym unijnym rynku, finansowanie, wzmacnianie zasobów kompetencyjnych i tworzenie miejsc pracy oraz lepszą koordynację prowadzonych polityk – zarówno na szczeblu unijnym, jak i na poziomach krajowych.
Co do planu działania na rzecz dekarbonizacji i konkurencyjności, w przedstawionym dokumencie Komisja podtrzymuje ambicję osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 r. Aby dekarbonizacja okazała się silnikiem wzrostu, a firmy mogły cieszyć się stabilnością i przewidywalnością, w pierwszym kwartale br. przyjęty zostanie ład na rzecz czystego przemysłu (ang. Clean Industrial Deal). Dzięki porozumieniu – obejmującemu m.in. ułatwienia w wydawaniu zezwoleń, zachęty, nowe zasady zamówień publicznych czy środki protekcjonistyczne Unia ma stać się atrakcyjnym miejscem dla rozwoju zielonej wytwórczości, czystych technologii oraz cyrkularnych modeli biznesowych. Jako problem wskazano ceny energii w UE, wyższe niż w konkurencyjnych regionach, co wynika m.in. z uzależnienia od importu, w tym z Rosji. Poza dekarbonizacją i elektryfikacją jako domyślnymi rozwiązaniami, Komisja opowiada się również za przynoszącym szybsze rezultaty obniżaniem niektórych składników cen poprzez inne projektowanie taryf albo większą integrację rynków energii. Uwzględni to Plan działania na rzecz energii w dostępnej cenie (ang. Affordable energy action plan), promujący m.in. zawieranie długoterminowych umów na dostawy energii czy elastyczność po stronie popytowej. To także zapowiedzi inwestycji w sieci, magazynowanie energii czy wodór.
Czytaj też: Cable pooling dla magazynów, ułatwienia dla linii bezpośredniej. Pogodzić rozwój OZE z rozwojem sieci
Zamówienia publiczne i uproszczenie raportowania
Unia chce wzmacniać popyt na niskoemisyjne produkty i technologie za pomocą zamówień publicznych czy kontraktów różnicowych, przewiduje też osobne plany działania dla najbardziej wymagających gałęzi przemysłu – stalowego, metalicznego czy chemicznego. Koncepcja dla dwóch pierwszych branż ma zostać ogłoszona na wiosnę br., dla trzeciej natomiast do końca 2025 r. Zachęty obejmą też inwestycje w pochłanianie CO2, tam gdzie redukcja emisji jest trudna. Sektor motoryzacyjny może z kolei spodziewać się tzw. neutralności technologicznej w kontekście celu zeroemisyjności pojazdów do roku 2035. Również tutaj działania będą odbywały się zarówno po stronie podażowej, jak i popytowej. Kompas obejmuje także zapowiedź ułatwień dla rolnictwa i rybołówstwa, a także Planu na rzecz gospodarki cyrkularnej, który wzmocni efektywność zasobową i recykling oraz ponowne wykorzystanie materiałów, w tym surowców krytycznych. Ostatni dokument ma się pojawić pod koniec przyszłego roku. Oprócz wspomnianych już strategii, wcześniej, bo jeszcze w 2025 r., KE ogłosi Plan działania na rzecz przyspieszenia dekarbonizacji przemysłu (ang. Industrial Decarbonisation Accelerator Act), a także Plan inwestycji w zrównoważony transport (ang. Sustainable Transport Investment Plan).
Wzmocnienie unijnej niezależności, wymienione w osobnym filarze, zawiera m.in. dywersyfikację łańcuchów dostaw europejskich gospodarek, przedstawienie Planu adaptacji do zmiany klimatu (w 2026 r.) oraz Strategii odporności wodnej (w drugim kwartale 2025 r.). Uproszczenie regulacji obejmuje za to zniesienie części wymogów związanych z raportowaniem zrównoważonego rozwoju (w ramach takich aktów prawnych jak dyrektywy CSRD i CSDDD czy rozporządzenie taksonomiczne, które dla mniejszych przedsiębiorstw mają być zastąpione mniej skomplikowanym pakietem Omnibus), a także uproszczenie wymagań w ramach CBAM.
Czytaj też: Od mokradeł po wodociągi. Rekomendacje dla unijnego Niebieskiego Ładu
Nie ma rynku na martwej planecie
Krytycznie do założeń Kompasa odniosła się zrzeszająca europejskie prośrodowiskowe NGOs organizacja parasolowa, Europejskie Biuro Środowiska (European Environmental Bureau – EEB), zarzucając dokumentowi przekładanie interesu wielkich rynkowych graczy nad kwestiami związanymi właśnie z ochroną środowiska oraz społecznym dobrostanem. Jak stwierdził przedstawiciel EEB Christian Schaible, „Europa to więcej niż rynek”, a Kompas powinien zapewnić zrównoważony dobrobyt dla wszystkich. – (…) na martwej planecie nie będzie rynkowej konkurencyjności – skomentował. Poszczególne punkty krytyki EEB dotyczą też wezwania Komisji do państw członkowskich, aby nie podnosiły bazowych ambicji unijnego ustawodawstwa, „niebezpiecznego” wskaźnika uproszczenia 30% regulacji, utożsamiania cyrkularności z recyklingiem zamiast z efektywnością zasobową czy postawienia na neutralność technologiczną, która miałaby oznaczać inwestycje w negatywnie oceniane przez organizację rozwiązania (jak energetyka jądrowa, technologie wodorowe czy pochłanianie dwutlenku węgla). Pomysły na rzecz obniżenia cen energii mają za to niewystarczająco kłaść nacisk na efektywność energetyczną i odejście od paliw kopalnych, a także na wykorzystanie ciepła odpadowego czy, szerzej, odnawialnego.
UE brakuje kapitału
Krzysztof Bocian, starszy analityk WiseEuropa, w rozmowie z redakcją Teraz Środowisko podkreśla, że Kompas stanowi swoistą kontynuację raportu Draghiego, jest jednak „bardziej wizyjny”. – Rozważając gospodarcze słabości Europy na tle np. USA, warto zauważyć deficyt środków, które mogłyby być inwestowane w nowe przedsięwzięcia i konkurencyjne technologie. W Stanach rynek kapitałowy z funduszami typu venture capital jest znacznie bardziej rozwinięty, przez co komercjalizacja projektów np. z obszaru sztucznej inteligencji jest po prostu łatwiejsza. Rozwija się tam też bliska współpraca biznesu z nauką – mówi ekspert. Wysokie ceny energii mają być z kolei skutkiem również takich uwarunkowań jak uzależnienie od importu paliw kopalnych. - Stany są eksporterem netto nośników energii, Unia natomiast importuje około 60% z nich. Jest to szczególnie dotkliwe w tych sektorach przemysłowych, w których trudniej odejść np. od gazu ziemnego na rzecz elektryfikacji. Jeżeli alokacja darmowych uprawnień zacznie się zmniejszać, a mechanizm CBAM okaże się nieskuteczny, to europejskie branże energochłonne takie jak stal, metale czy chemikalia, mogą utracić już teraz nadwątloną konkurencyjność na rzecz tańszych importowanych produktów, np. z Chin– tłumaczy Bocian. Jak dodaje, Unijny fundusz konkurencyjności jako odpowiedź na niedobory rynkowego finansowania, miałby pojawić się w nowych unijnych Wieloletnich ramach finansowych na lata 2028-2034, zastępując kilka innych instrumentów.
Czytaj też: Wspólny unijny dług receptą dla konkurencyjnego zielonego przemysłu? O nowym otwarciu dla Europy
Szymon MajewskiDziennikarz
Przypisy
1/ Całość:https://commission.europa.eu/document/download/10017eb1-4722-4333-add2-e0ed18105a34_en
