Zyski z drewna pójdą na ochronę przyrody. Ustawa ma poprawić odbiór Lasów Państwowych

Problem braku środków dotyczy przede wszystkim parków, które otrzymują dotacje celowe z budżetu państwa (jak czytamy w OSR, 134 849 tys. zł w 2023 r., które pokryły 31% potrzeb), pozyskują także dochody z prowadzonej działalności (ok. 40% pokrycia potrzeb), z dotacji innych jednostek sektora finansów publicznych takich jak NFOŚiGW czy fundusze wojewódzkie (ok. 5% potrzeb) oraz z innych źródeł, w tym darowizn czy odsetek od depozytów (ok. 23%). Środki te są jednak przeznaczane przede wszystkim na opłacenie bieżących kosztów, w tym wypłatę wynagrodzeń i na realizację podstawowych zadań, które wymienia ustawa o ochronie przyrody; nie starcza ich na pokrycie wkładu własnego projektów dofinansowanych z Unii w ramach takich programów jak Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko (FEnIKS) 2021-2027 czy Fundusze Europejskie dla Polski wschodniej. Realizacja standardowych działań ochronnych w parkach narodowych według założeń ustawy budżetowej wyniesie w 2025 r. ok. 70 mln zł; z kolei badania naukowe i monitoring przyrodniczy będą kosztować ok. 10 mln zł, tyle samo co budowa i utrzymanie infrastruktury do udostępniania obszarów parków. Niemały wydatek stanowią też wykupy gruntów na rzecz Skarbu Państwa. Rekordowy pod tym względem Kampinoski Park Narodowy wydał w latach 2016-2023 65 mln zł na wykup 530 ha przejętych w celu ochrony przyrody (większą, bo wynoszącą 1678 ha powierzchnię, wykupił w tym samym okresie Biebrzański Park Narodowy, jednak za znacznie niższą kwotę niecałych 17,5 mln zł).

Czytaj też: MKiŚ: wprowadzimy ochronę starolasów. NGO: zacznijmy od Moratorium 2.0

4,8 mld euro na obszary Natura 2000

Znaczne potrzeby dotyczą też regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, które sprawują nadzór nad rezerwatami przyrody (ich liczba w Polsce wynosi obecnie 1523, przy czym planuje się utworzenie następnych) oraz obszarami Natura 2000 (145 obszarów specjalnej ochrony ptaków zajmuje 16% powierzchni kraju, 868 obszarów specjalnej ochrony siedlisk pokrywa natomiast 11%). Średni koszt opracowania obligatoryjnego dla każdego rezerwatu planu ochrony wynosi 50 tys. zł; nie posiada ich 856 rezerwatów. Na przygotowanie dla nich planów należy według OSR przeznaczyć 42,8 mln zł, z kolei zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej utrzymanie sieci obszarów Natura 2000 w Polsce w latach 2021-2027 będzie kosztować łącznie ok. 4,8 mld euro. Autorzy projektu zaznaczają w ocenie skutków regulacji, że finansowanie unijne w ramach takich programów jak FEnIKS i LIFE, z których korzystają GDOŚ i RDOŚ, nie jest trwałe i brakuje pewności co do jego kontynuacji po roku 2027.

Progresywne stawki

Redystrybucja środków od Lasów Państwowych ma zatem poprawić kondycję finansową wspomnianych instytucji i wesprzeć zadania związane z ochroną przyrody. W 2023 r. pozyskanie drewna na poziomie 40.070,6 tys. m³ zaowocowało dla Lasów niemal 640 mln zł zysku netto (639.931,6 tys. zł). Tendencja spadkowa w pozyskiwaniu będzie wiązać się z realizacją klimatycznych celów (tj. redukcją emisji i zwiększeniem pochłaniania CO₂ przez lasy) dla sektora LULUCF. Proponowany mechanizm wpłat według OSR nie wpłynie jednak na poziom dostępności surowca, nie będzie miał zatem znaczenia dla jego cen, a więc i dla przemysłu drzewnego. Uzasadnienie wyjaśnia działanie progresywnych progów, w którym wyższe stawki będą obejmować nadwyżki powyżej ustalonego poziomu. - Przykładowo, w przypadku pozyskania drewna w ilości 37 000 000 m³, za pierwsze 35 000 000 m³ obowiązywać będzie stawka 6 zł za każdy m³ – co daje kwotę 210 mln zł, zaś za pozostałe 2 000 000 m³ stawka 8 zł za każdy m³ – co daje kwotę 16 mln zł. Łącznie wysokość wpłaty wyniosłaby zatem 226 mln zł – czytamy.

21 dni konsultacji

- Powyższe rozwiązanie wprowadzi zasadę, że za ingerencją w środowisko naturalne w formie pozyskania drewna podąża zwiększenie środków na ochronę tego środowiska i jego badanie – dodaje MKiŚ w uzasadnieniu projektu. Ministerstwo zakłada, że dzielenie się przez Lasy Państwowe częścią dochodów z pozyskania drewna poprawi wizerunek tej instytucji, która zacznie być postrzegana jako dbający o przyrodę „podmiot zaufania społecznego”. Według OSR stanie się tak pomimo zmniejszenia się zysków Lasów (bez wpływu na Fundusz Leśny). Poza oczywistymi beneficjentami, tj. parkami narodowymi, RDOŚ i GDOŚ, ocena skutków regulacji wśród podmiotów, na jakie oddziałuje projekt, wymienia tez dysponujący środkami NFOŚiGW, a także korzystające pośrednio, poprzez potencjalne bodźce rozwojowe związane z ochroną przyrody, samorządy. Konsultacje publiczne projektu potrwają 21 dni i wezmą w nich udział tacy interesariusze jak Ogólnopolski Związek Pracodawców Przemysłu Drzewnego, Stowarzyszenie Papierników Polskich, Polskie Towarzystwo Leśne, Klub Przyrodników, Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków czy Fundacja WWF Polska. Dodatkowym opiniowaniem zajmą się m.in. parki, NFOŚiGW, Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Dyrektor Generalny Lasów Państwowych, GDOŚ i RDOŚ. Ustawa ma wejść w życie 14 dni po jej ogłoszeniu.