Poferment z biogazowni – odpad, produkt uboczny i nawóz naturalny

Tamara Jadczyszyn
Kierownik Zakładu Żywienia Roślin i Nawożenia w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowym Instytucie Badawczym w Puławach

W rejestrze Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa jest obecnie zarejestrowanych 101 biogazowni rolniczych. Biogaz rolniczy może być wytwarzany z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, odpadów zwierzęcych, odpadów pochodzenia rolniczego (np. żniwnych) czy biomasy roślinnej.

Wartość nawozowa pofermentu

Zastosowanie pozostałości pofermentacyjnych do nawożenia gleb umożliwia odzysk makro- i mikroskładników przez rośliny oraz ogranicza zużycie nawozów mineralnych produkowanych z surowców nieodnawialnych. Koncentracja składników mineralnych w pofermencie zależy od rodzaju stosowanych w biogazowni materiałów wsadowych i ich proporcji. Racjonalne wykorzystanie pofermentu wymaga zatem zbadania jego składu chemicznego i opracowania instrukcji stosowania indywidualnie dla każdej biogazowni. W przypadku zmiany wykorzystywanych przez biogazownię surowców, analizy powinny być powtórzone. W składzie pofermentu największy udział mają azot, fosfor i potas.

Ile pofermentu na pole?

Przy obliczaniu dawki należy uwzględnić koncentrację składników w pofermencie, zasobność gleby, na której będzie stosowany oraz wymagania pokarmowe uprawianych roślin.

Biogazownia o mocy 1 MW w przeciągu roku wytwarza ok. 20 tys. m sześc. pofermentu. W przypadku biogazowni przetwarzającej nawozy naturalne, można przyjąć z dużym przybliżeniem (na podstawie zbliżonych zawartości azotu i fosforu w nawozie i pofermencie), że dawka pofermentu wynosi ok. 30 m sześc. na 1 ha rocznie. To zaś wskazuje, że powierzchnia użytków rolnych potrzebna do zagospodarowania całości wytworzonego pofermentu wynosi ok. 670 ha. Wytwórca może stanąć przed koniecznością eksportu pewnej ilości pofermentu poza własne gospodarstwo, także dlatego, że wieloletnie stosowanie takiego nawozu może prowadzić do nadmiernego wzbogacenia gleby w składniki biogeniczne (w szczególności w fosfor). W takich przypadkach uzasadnione jest wydzielenie frakcji stałej na eksport i zagospodarowanie płynnej pozostałości w gospodarstwie.

Sytuacja prawna pofermentu

Pozostałości pofermentacyjne w świetle Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie katalogu odpadów, są odpadem o kodzie 19 06 05 (ciecze z beztlenowego rozkładu odpadów zwierzęcych lub roślinnych) lub 19 06 06 (przefermentowane odpady z beztlenowego rozkładu odpadów zwierzęcych i roślinnych). Dotyczy to także przefermentowanych nawozów zwierzęcych, które wg ustawy o nawozach i nawożeniu są nawozami naturalnymi, ale w świetle przepisów środowiskowych są odpadem o kodzie 02 01 06. Jako odpady pofermenty mogą być wykorzystywane w rolnictwie zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie procesu odzysku R10 (Dz.U. z 2015 r. poz. 132), co oznacza obróbkę na powierzchni ziemi przynoszącą korzyści dla rolnictwa lub poprawę jakości środowiska. Rozporządzenie stanowi, że poferment musi spełniać wymagania wynikające z ustawy o nawozach i nawożeniu, ale także warunki sanitarne przewidziane w przepisach weterynaryjnych, ponadto w sytuacji, gdy oprócz nawozów naturalnych i produktów roślinnych do produkcji biogazu stosowane są inne substancje, to stosowanie pofermentu musi być każdorazowo poprzedzone analizą gleby na zawartość metali ciężkich. Za prawidłowe stosowanie odpadów, w tym wykonanie analiz odpadów i gleby oraz określenie dawki, odpowiedzialnym jest wytwórca odpadu.

Poferment jako produkt uboczny i nawóz

W świetle przepisów ustawy o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21 z późn. zm.) poferment z biogazowni rolniczej może uzyskać status produktu ubocznego. Spełnia niezbędne ku temu warunki:

1. jest integralną częścią procesu produkcji biogazu,
2. może być wykorzystywany bezpośrednio bez dalszego przetworzenia,
3. spełnia wszystkie istotne warunki w zakresie ochrony środowiska, co można udokumentować wynikami badań pofermentów i odpowiednią opinią,
4. wykorzystanie pofermentu może być zapewnione poprzez zawarcie umowy z odbiorcami.

Uznanie substancji za produkt uboczny następuje w drodze decyzji marszałka województwa po konsultacji z wojewódzką inspekcją ochrony środowiska i jest ważne przez okres 10 lat. Uznanie pofermentu za produkt uboczny umożliwia jego zbyt na zasadach ustalonych pomiędzy biogazownią i odbiorcą.

Istnieje także możliwość wprowadzenia pofermentu do obrotu jako nawozu organicznego na podstawie pozwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Pozwolenie wydawane jest na wniosek producenta, po przedłożeniu wyników badań i pozytywnych opinii:

1. o przydatności do stosowania w rolnictwie wydanej przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - PIB w Puławach,
2. o braku niekorzystnego oddziaływania i spełnieniu wymagań weterynaryjnych wydanej przez Państwowy Instytut Weterynaryjny - PIB w Puławach,
3. o braku szkodliwego wpływu na zdrowie ludzi wydanej przez Instytut Medycyny Wsi w Lublinie,
4. o braku negatywnego wpływu na środowisko wydanej przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie.

Pozwolenie na wprowadzenie do obrotu jest bezterminowe. Określa ono parametry jakościowe nawozu, tj. minimalne zawartości składników nawozowych oraz sposób jego stosowania (załącznikiem do pozwolenia jest instrukcja stosowania nawozu). Producent jest odpowiedzialny za spełnienie przez zbywany nawóz wymagań jakościowych. Jakość nawozu wprowadzonego na rynek może być kontrolowana przez Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych.

Dawki pofermentu

Pofermenty należy stosować w dawkach nieprzekraczających ilości wskazanych w instrukcji stosowania nawozu lub w zalecaniach dotyczących stosowania odpadu czy produktu ubocznego. Pofermentów nie dotyczy ograniczenie rocznej dawki do 170 kg N/ha, które odnosi się wyłącznie do nawozów naturalnych (obornika, gnojowicy, gnojówki).

Ilości składników pokarmowych wnoszonych w pofermencie muszą być uwzględniane w bilansie azotu (zaleca się także bilansowanie fosforu) przy obliczaniu tzw. maksymalnej dawki azotu (gospodarstwa do 100 ha użytków rolnych albo 50 ha upraw intensywnych lub do 60 DJP) lub w planie nawożenia danego pola, zgodnie z tzw. programem azotanowym.

Dr inż. Tamara Jadczyszyn