Przewodność w Odrze w czerwcu z licznymi przekroczeniami. Czy grozi kolejna katastrofa?

© Bartomiej

19 czerwca br. spotkał się międzyresortowy zespół ds. Odry (skład w przypisie⁽¹⁾). W cotygodniowym trybie prowadzi on narady dotyczące zarządzania kryzysowego i analizy możliwych rozwiązań systemowych.

- W maju i czerwcu 2024 r. przepływy rzeki Odry były znacznie niższe niż w analogicznym okresie w 2023 r., warunki hydrologiczne na rzekach są zbliżone do tych z 2022 r., gdy doszło do katastrofy ekologicznej – czytamy w zwięzłym komunikacie⁽²⁾ Ministerstwa Klimatu i Środowiska z ostatnich dni. Pojawiły się lokalne doniesienia o śnięciu ryb. Już w połowie czerwca dyrektor Wód Polskich, Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach Marcin Jarzyński odniósł się do sytuacji i wskazał, że katastrofa może się powtórzyć. MKiŚ przekazuje też inforamcje o testach działań neutralizujących toksyczne działanie złotej algi. W maju i czerwcu br. na Kanale Gliwickim (który był źródłem katastrofy z 2022 r.) i w Nietkowie analizowano skuteczność siarczanu amonu, krzemionki wapiennej czy wody utlenionej. - Testy są konieczne ze względu na przygotowanie do ewentualnych działań kryzysowych – pisze MKiŚ.

Przekroczenia m.in. w Kanale Gliwickim

Jak informuje resort klimatu i środowiska, obecnie zagrożenie zakwitem złotej algi nie dotyczy głównego nurtu rzeki Odry, ale przede wszystkim marin, kanałów, starorzeczy i zbiorników wodnych z Odrą połączonych. Tzw. złota alga (Prymnesium parvum) dostała się tam wskutek fali wezbraniowej w pierwszych dniach czerwca.

Dane z monitoringu parametrów Odry dostępne są publicznie⁽³⁾. Jeśli chodzi o przewodność, powiązaną z zasoleniem wód, jej dopuszczalne wartości są w czerwcu notorycznie przekraczane. Chodzi m.in. o takie lokalizacje jak Kanał Gliwicki czy Starorzecze Odry przy stoczni Januszkowice.

- Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej opracował i uruchomił dynamiczny model hydrologiczny, który umożliwia prognozowanie sytuacji na Odrze z 3-7 dniowym wyprzedzeniem i odpowiednie zarządzanie zrzutami przemysłowymi – czytamy na stronach MKiŚ. W jaki sposób informacje Instytutu przekładają się na zarządzanie zrzutami przemysłowymi?

– Głównym zadaniem IMGW-PIB jest osłona hydrologiczna kraju. Nasze dane stanowią wsparcie dla decydentów i służb, które zajmują się jakością wody, np. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska czy Państwowe Gospodarstwo Wody Polskie. Dużą zaletą obecnego modelu hydrologicznego jest krok godzinowy prognoz stanu wody oraz ich zasięg czasowy – w części stacji zlokalizowanych na Odrze ma okres aż ośmiu dób do przodu – wskazuje Grzegorz Walijewski, zastępca dyrektora Centrum hydrologicznej Osłony Kraju IMGW-PIB. Przypomina równocześnie, że stan wód jest istotnym wskaźnikiem dla przedsiębiorstw przemysłowych, które mają realizować zrzuty wód (np. pokopalnianych) do rzek wyłącznie w ramach pozwoleń wodnoprawnych. – W zależności od stanu wody i przepływu, zakłady mogą spuszczać do rzeki więcej lub mniej zanieczyszczeń. Każdy zakład ma inne wartości, wartości w wyższym biegu rzeki różnią się od dolnego – podkreśla.

W 2024 r. decyzja o inwestycji w instalację odsalania

Do pozwolenia wodnoprawnego odnosi się też KGHM, który rozważa inwestycję w instalację odsalania i wg komunikatu MKiŚ ma w tym roku podjąć decyzję inwestycyjną w tej sprawie. - KGHM działa zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, które określa wartości zrzutów wody technologicznej, które zależą od poziomów wody w Odrze oraz wymagania dotyczące monitorowania i raportowania wolumenów – pisze nam Departament Komunikacji KGHM Polska Miedź S.A. Roczny poziom zrzutów jest publicznie przedstawiany w raportach zintegrowanych, do których odsyła spółka (dane za 2022 r.⁽⁴⁾ mówią o niemal 46,9 mln m³ zrzuconych ścieków). Jakiego rodzaju technologie rozważa spółka? - KGHM bierze kilka rozwiązań pod uwagę, np. budowę warzelni soli czy też odwróconą osmozę. Trwają prace koncepcyjne nad możliwością budowy zakładu produkcji soli warzonej z wód kopalnianych. Wstępnie projekt opiera się na zagospodarowaniu wyselekcjonowanego strumienia wód kopalnianych o podwyższonej zawartości soli w planowanej instalacji Warzenia Soli zlokalizowanej przy oddziale Huta Miedzi „Głogów”. Wykorzystanie pary technologicznej, dostępnej w ramach istniejących procesów technologicznych, pozwoli na odsolenie strumieni wody i produkcję produktów solnych o znaczeniu handlowym (soli warzonej) – czytamy w odpowiedzi. KGHM w marcu br. podjął działania techniczne, które pozwoliłyby ograniczać lub zaprzestać dokonywania zrzutów w okresie letnim. Prace dążą m.in. do odbudowania zdolności retencyjnych Obiektu Unieszkodliwiania Odpadów Wydobywczych Żelazny Most. Przeprowadzane są również projekty umożliwiające większe wykorzystanie dyspozycyjnej chłonności wód rzeki, w szczególności w okresie wysokich i średnich stanów. - W KGHM realizowane są prace modernizacyjne na sieciach wody technologicznej. Wymieniane są instalacje rurociągowe, które dostosowywane są do pracy z zasolonymi wodami. W maju tego roku Pompownia Głównego Odwadniania przy szybie SW-4 osiągnęła zdolności techniczne ok. 34 m³/min. – pisze spółka.

Do czasowego magazynowania wód mogą zostać wykorzystane także nieczynne wyrobiska górnicze. - W Zakładach Górniczych Lubin część nieczynnych wyrobisk górniczych przeznaczono do lokowania wysoko zasolonych wód z Zakładów Górniczych Rudna. Podziemny zbiornik stanowi wsparcie retencyjne dla Żelaznego Mostu, na wypadek występowania niskich poziomów Odry. Ujęcie wód wysoko zmineralizowanych w tym miejscu czasowo ograniczy poziom mineralizacji wód kierowanych do Odry – pisze spółka, zapewniając o bieżącej współpracy z służbami ochrony środowiska, w celu prowadzenia bezpiecznego zrzutu wody technologicznej do rzeki Odry. - W przypadku wydania komunikatu o potrzebie ograniczenia bądź wstrzymania zrzutu, spółka ma możliwość wykonania tego zalecenia do czasu wyczerpania zdolności retencyjnych obiektu, wypełniając tym samym obowiązek ustawowy (art. 101a ustawy Prawo wodne) obligujący do takiej reakcji – konkluduje Departament Komunikacji KGHM.

Notabene, przegląd pozwoleń wodnoprawnych prowadzi Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, które również w czerwcu br. przedstawiło komunikat⁽⁵⁾ o swoim „aktywnym zaangażowaniu w przeciwdziałanie zanieczyszczaniu Odry i namnażaniu złotej algi”. Komunikacja wokół tematu jest dość intensywna.

Jak wygląda bieżąca sytuacja? - Oczywiście, że zagrożenie jest. Katastrofa zdarzyła się w 2022 r., może więc zdarzyć się wiele razy. Znam bieżące poziomy, jeśli chodzi o obecność złotej algi; jako przedstawiciel IMGW-PIB biorę udział w spotkaniach aranżowanych w ministerstwach infrastruktury oraz klimatu i środowiska. Te odbywają czasem w trybie codziennym. Jednak w Instytucie zajmujemy się przede wszystkim kwestiami ilościowymi, nie jakościowymi – mówi Walijewski zapytany o obecne zagrożenie ponowną katastrofą odrzańskiego ekostystemu. Pole widzenia Instytutu zaczyna się jednak poszerzać. Jak się dowiedzieliśmy, IMGW-PIB prowadzi intensywne prace nad opracowaniem modelu hydrochemicznego dla Odry, tzw. modelu zasolenia.

Czytaj też: Monitoring dla wszystkich. Każdy może zadbać o jakość wód

IMGW-PIB pracuje nad prognozami zasolenia dla Odry

Jak dowiedzieliśmy się od Grzegorza Walijewskiego, eksperci z IMGW-PIB opracowali narzędzie do monitorowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. Jest ono zintegrowane z modelem hydrodynamicznym IMGW HD i wewnętrzną bazą danych hydrologicznych.

Impuls do przygotowania modelu zasolenia wyszedł z Międzyresortowego Zespołu do spraw Przeciwdziałania Sytuacjom Kryzysowym i Zagrożeniom Środowiskowym na rzece Odrze. Widać pierwsze rezultaty. Model bazuje na 30 automatycznych stacjach monitoringu wody zarządzanych przez Instytut Rybactwa Śródlądowego. Na dziś prace obejmują testowy odcinek Odry Chałupki–Brzeg, ale planowane jest w najbliższych tygodniach pokrycie modelem całej długości rzeki.

Od marca br. wykonano „szereg kluczowych analiz” służących przygotowaniu modelu zasolenia. - Rozpoznano dostępność różnorodnych danych o jakości wody i ścieków, wydzielono bazę danych dla pomiarów z 30 nowych stacji monitoringu oraz opracowano i zintegrowano model adwekcji-dyspersji z istniejącym oprogramowaniem hydrodynamicznym IMGW HD – informuje nas Grzegorz Walijewski. Zakończenie prac i operacyjne wdrożenie modelu Instytut przewiduje na drugą połowę lata. Wyniki będą dostępne w serwisie hydrologicznym hydro.imgw.pl (po zalogowaniu).

NGO zaniepokojone sytuacją

We czwartek wspólny komunikat w sprawie zagrożenia katastrofą ⁽⁶⁾opublikowały także organizacje pozarządowe. Fundacja Greenmind, Greenpeace Polska oraz Fundacja Frank Bold podkreślają, że prace nad specustawą odrzańską się wydłużają. - Organizacje ekologiczne otrzymały informację, że nie odbędzie się zaplanowane na dzisiaj [27 czerwca br. - przyp. red.] posiedzenie Parlamentarnego Zespołu ds. Renaturyzacji Odry. Spotkanie odwołano na prośbę ministerstwa infrastruktury. Resort zawiadomił, że projekt nowelizacji ustawy o rewitalizacji Odry nie uzyskał wpisu do wykazu prac legislacyjnych, więc nie może być upubliczniony - czytamy na stronie greenmind. - Doceniamy inicjatywę resortu środowiska, który podjął rozmowy ze spółkami górniczymi o redukcji zrzutów soli do rzek. Jednocześnie nie rozumiemy dlaczego nowelizacja specustawy odrzańskiej nie może uzyskać należnego priorytetu w pracach rządu – stwierdza Jacek Engel, prezes Fundacji Greenmind. Organizacje odnosza się do całego rządu, bo za specustawę odrzańską, gwoli ścisłości, odpowiada Ministerstwo Infrastrukutury.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.