Polska cyrkularna ponad przeciętną. Czy to możliwe?

The Circularity Gap Report Poland 2022

W ramach tygodnia gospodarki o obiegu zamkniętym opublikowano „The Circularity Gap Report Poland⁽¹⁾”, który wziął pod lupę polską gospodarkę. Wszystko w kontekście zarządzania zasobami i ich ponownego wykorzystania.

Efektem analiz jest wskazanie tzw. circularity gap (z ang. „luki cyrkularnej”), która pokazuje, jak daleko jesteśmy na drodze do zamknięcia obiegu surowców. Obecnie wskaźnik cyrkularności dla krajów objętych analizami wynosi 8,6%. Polska z wspomnianymi 10,2% jest zatem w gronie gospodarek o nieco bardziej domkniętym obiegu surowców.

– Jednak widzimy tu prawie 90%, które musi zostać rozwinięte, co oznacza dla państwa ogromną szansę rozwoju nowych rozwiązań, a także – wyzwanie – mówił Carlos-Pablo SigÜenza, senior analyst w Circle Economy, jeden z twórców raportu, podczas jego premiery. Tych 90% można określić mianem tytułowej circularity gap.

- Zrobiliśmy rentgen polskiej gospodarki poprzez analizę danych(…). Można na nim zobaczyć przepływ materiałów – co jest wydobywane, importowane z innych krajów, ale także co jest eksportowane z Polski do innych krajów – dodał Siguenza. W analizie wzięto pod uwagę ogółem 626 Mt wydobytych zasobów (całość obrazuje wykres). W dokumencie czytamy, że nie sposób ująć wizualnie wszystkich sektorów i całego przepływu materiałów. Zebrano je więc w cztery grupy: minerały (np. wapień, miedź, lit), rudy metali (np. żelaza, kobaltu, dwutlenku tytanu), paliwa kopalne (np. ropa naftowa) oraz biomasę (np. uprawy żywności czy produkty leśne).

Potrzeby Polaków oszacowano na 613,4 Mt, na które składają się potrzeby żywnościowe, wytwarzania dóbr, komunikacyjne, transportowe, opieki zdrowotnej, usług oraz mieszkalnictwa i infrastruktury. Wskazano, że po odjęciu eksportu czy strat do obiegu zawraca ok 95,5 Mt.

W analizie wzięto pod uwagę ogółem 626 Mt wydobytych zasobów© The Circularity Gap Report Poland

Polska wymyka się spod cyrkularnej lupy?

– Dążąc do stworzenia przydatnych statystyk dla gospodarki i konsumpcji, oraz porównywalności pomiędzy państwami, nasze Circularity Gap Reports przyjmują perspektywę konsumpcji: bierzemy pod uwagę jedynie krajowe zużycie materiałów – czytamy w raporcie. Jako ograniczenia takiego podejścia wskazano fakt, że im bardziej „otwarta” gospodarka, tym bardziej podatne na ograniczenia są zarówno analizy przepływu materiałów, jak i ich importu i eksportu (oryginalnie: input-output).

Autorzy wskazują, że dla zachowania porównywalności polskiego raportu z analizami z serii „circularity gap” dla innych krajów pominięto m.in. obieg biologiczny (ang. ecological cycling, nie mylić z jazdą na rowerze, patrz: s. 31 dokumentu). Dodają, że – zakładając zrównoważone gospodarowanie biomasą w Polsce, które trudno prześledzić – jego uwzględnienie mogłoby zwiększyć cyrkularność polskiej gospodarki do 24%. Znak zapytania stawia też kwestia danych o gospodarowaniu odpadami, wyrażona wymowną notatką „wysoki stopień niepewności w statystykach dotyczących odpadów” (s. 39). Jako przykład podano, że brane pod uwagę poziomy recyklingu w danych źródłowych się różnią – od 26% do 66% (zaczerpnięto je z EW-MFA, ang. Economy-wide material flow accounts, czyli ogólnogospodarcze rachunki przepływów materiałowych).

Jak Polska może domknąć obieg surowców?

Oprócz diagnozy, są szczegółowo opisane rozwiązania. W raporcie znajdziemy sześć dróg do zmniejszenia „luki cyrkularnej”, każda z wyliczeniem o ile ton zmniejszy się krajowy ślad materiałowy (ang. material footprint, szczegóły s. 69). Przykładowo, przejście na nawozy niemineralne oraz wzrost sezonowej i lokalnej produkcji pozwoliłoby ograniczyć ślad materiałowy o 7,9%, tj. zejście z 517 Mt do 477 Mt. Wśród innych aspektów wymienia się m.in. przejście na zrównoważoną dietę, ograniczenie marnowania żywności, zrównoważony transport, odejście od paliw kopalnych oraz efektywne wykorzystanie surowców na poziomie przemysłu i konsumentów. Największy potencjał ograniczenia śladu materiałowego, jak wynika z raportu, tkwi w budownictwie: możliwy jest spadek o 26,4% (z 717,9 Mt do 381,2 Mt). Jako receptę wskazano m.in. ograniczenie ekspansji zasobów mieszkaniowych, ale i strat podczas procesu budowy, priorytetyzację wykorzystania lokalnych materiałów budowlanych czy zapewnienie głębokiej termomodernizacji budynków.

Ogółem, kombinacja wszystkich scenariuszy może zapewnić Polsce spadek śladu materiałowego o 40,4% (z 517,9 Mt do 308,7 Mt), a przy tym redukcję śladu węglowego o 49,1%. To z kolei podniosłoby naszą cyrkularność z 10,2% do 19,9%.

Sprawdzić status quo

Jak czytamy, przygotowanie raportu jest projektem afiliowanym przez platformę PACE (ang. Platform for Accelerating the Ciruclar Economy), powołaną podczas Światowego Forum Ekonomicznego, której celem jest podwojenie cyrkularności światowej gospodarki do 2032 r. Raporty w latach 2018-2021 były opracowywane na poziomie globalnej gospodarki. Obecnie mają dostarczyć informacji o stanie wyjściowym, z którego ruszają poszczególne krajowe gospodarki. Inspiracją dla stworzenia raportów były raporty Programu Środowiskowego ONZ (UNEP) pt. „Emission gap”, które zderzają rzeczywistość ze zobowiązaniami klimatycznymi stron Porozumienia paryskiego (więcej: Raport UNEP: czy zrównoważone plany odbudowy mogą nadrobić niewystarczające zobowiązania stron?).

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog