Opublikowano raporty ws. przyczyn katastrofy odrzańskiej

© mariusz szczygieł

Ministerstwo Klimatu i Środowiska (MKiŚ) - zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami – z końcem września opublikowało raport Zespołu do spraw sytuacji powstałej na rzece Odrze⁽¹⁾. Raport na temat przyczyn katastrofy odrzańskiej opublikowano także na stronach niemieckiego ministerstwa odpowiedzialnego za kwestie środowiskowe⁽²⁾. Co zatem na temat przyczyn katastrofy ekologicznej na Odrze mówią polscy i niemieccy eksperci?

Polska: Bezpośrednia przyczyna – złote algi

Jak czytamy w raporcie przygotowanym na zlecenie MKiŚ, bezpośrednią przyczyną masowego śnięcia ryb było pojawienie się glonów Prymnesium parvum, tzw. złotych alg. W raporcie stwierdza się, że warunki środowiskowe panujące w rzece w lipcu i sierpniu 2022 r. - wysokie przewodnictwo oraz stężenie jonów chlorkowych, siarczanowych i sodowych, wysoka temperatura, niski stan wód i ich wolny przepływ oraz duże nasłonecznienie – stanowiły optymalne warunki dla rozwoju złotych alg. - Bezpośredni związek śnięcia ryb w Odrze z aktywnością glonów Prymnesium parvum został wykazany ponad wszelką racjonalną wątpliwość (…). Prymnesium parvum to glon eukariotyczny należący do gromady haptofitów (Haptophyta), charakterystyczny dla środowisk słonych i słonawych (o dużej przewodności właściwej). Występuje on naturalnie w morzach (np. w Morzu Norweskim czy Morzu Bałtyckim), w strefie przybrzeżnej, estuariach i słonawych deltach rzek. Jest to jednak gatunek inwazyjny, którego obecność notuje się również w wodach śródlądowych, wtórnie zasolonych – wyjaśniono w raporcie.

Zakwit złotych alg w Odrze, jak wyjaśniają autorzy tego raportu, prawdopodobnie miał charakter wieloczynnikowy. - Warunkiem niezbędnym do powstania zakwitu było samo pojawienie się w Odrze Prymnesium parvum, co mogło nastąpić na skutek przeniesienia przez ptactwo migrujące, przemieszczania się jednostek pływających, zarybiania Odry narybkiem pochodzącym z zakażonych stawów lub przemieszczeniem się glonów z ognisk zakażenia, które mogą istnieć w stawach lub innych zbiornikach w dorzeczu Odry – podano.

Czytaj też: Eksperci PAN - nie można twierdzić, że katastrofa ekologiczna na Odrze miała przyczynę naturalną

- Wskazywane powszechnie zasolenie było niezbędne dla zaistnienia zakwitu, ale należy podkreślić, że w przypadku Odry istniało ono od dziesiątek lat i sprowadzenie jego poziomu do wartości poniżej wymaganych przez P. parvum jest praktycznie nierealne, zarówno z powodu działalności górniczej, jak i stosowania soli na drogach w okresie zimowym. Nowym czynnikiem, który mógł wpłynąć na powstanie zakwitu, były długotrwałe wysokie temperatury i susza, która zredukowała dopływy wód powierzchniowych. Susza z jednej strony powodowała mniejsze rozcieńczenie zrzucanych do Odry ścieków, ale trzeba też pamiętać, iż mogła spowodować mniejszy dopływ związków azotu i fosforu pochodzących z działalności rolniczej – dodano.

Autorzy raportu wskazują przy tym, że na podstawie dotychczasowych analiz nie został w pełni wyjaśniony mechanizm przyczyn i mechanizmów śnięcia ryb w Odrze, dlatego też raport ten należy traktować jako wstępny”.

Jak zrozumieć katastrofę ekologiczną na Odrze? „Intuicja i nic więcej” - na niektóre pytania pozostaje tylko taka odpowiedź, pewna jest za to potrzeba monitoringu. Skalę i prawdopodobny przebieg wydarzeń omawia dr hab. Andrzej Mikulski, kierownik Zakładu Hydrobiologii na Uniwersytecie Warszawskim.

Niemcy: Nie wiadomo co doprowadziło do wysokiego stężenia soli

Niemieccy naukowcy w swojej analizie także wskazują na rozprzestrzenianie się złotych alg jako najbardziej prawdopodobną przyczynę katastrofy na Odrze. - Grupa ekspertów testowała różne hipotezy. Najbardziej prawdopodobną z nich jest masowe rozmnażanie się Prymnesium parvum i związanych z nią toksyn, spowodowana wysokim stężeniem soli – czytamy w niemieckim raporcie.

Zdaniem niemieckich ekspertów – podobnie jak wskazywano w polskim raporcie - za katastrofa stoją „wieloprzyczynowe mechanizmy działania”. Jak wyjaśniono, wzrost stężenia soli w Odrze, wraz z innymi czynnikami (m.in. wysokimi temperaturami i brakiem opadów), doprowadziły do masowego wzrostu glonów słonawych, które są trujące dla ryb. Niemieccy badacze wskazują przy tym, że nie są znane przyczyny nienaturalnie wysokiego poziomu zasolenia rzeki.

- Ze względu na brak dostępnych informacji eksperci musieli pozostawić otwartą przyczynę nienaturalnie wysokiego zasolenia. Nie jest również jasne, w jaki sposób słonawe glony wodne, które normalnie występują w wodach przybrzeżnych, dostały się w głąb lądu – czytamy.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska