Unijna analiza katastrofy ekologicznej na Odrze. Opublikowano raport

© hunter76

Na stronach Urzędu Publikacji Unii Europejskiej opublikowano raport ws. katastrofy ekologicznej na Odrze, jaka miała miejsce w lipcu i sierpniu ubiegłego roku. W analizie zidentyfikowano prawdopodobne przyczyny masowego śnięcia ryb, a także przedstawiono zalecenia, które pomogą zapobiec powtórzeniu się takich katastrof.

- Masowe śnięcie ryb w rzece Odrze w 2022 r. stanowiło jaskrawe przypomnienie, jak zanieczyszczenia spowodowane przez człowieka, w połączeniu z utratą różnorodności biologicznej i zmianą klimatu, mogą mieć tragiczne konsekwencje dla ludzi, gospodarki i planety. Nie możemy pozwolić, by podobna katastrofa kiedykolwiek się powtórzyła (…). Z zadowoleniem przyjmuję to sprawozdanie i zachęcam właściwe organy krajowe do rygorystycznego wdrożenia zawartych w nim zaleceń. Pełne wdrożenie obecnego prawodawstwa oraz proponowane przez nas ulepszenia przepisów UE dotyczących emisji przemysłowych, zanieczyszczeń wód powierzchniowych i gruntowych oraz oczyszczania ścieków komunalnych będą naszą tarczą ochronną przed takimi katastrofami w przyszłości – powiedział unijny komisarz ds. środowiska, oceanów i rybołówstwa Virginijus Sinkevičius.

Czytaj też: Rzeki są wyjątkowym ekosystemem, w którym znikają dowody przestępstw…

Co było przyczyną katastrofy na Odrze?

Opierając się na analizie niemieckiej i polskiej, Komisja Europejska (Wspólne Centrum Badawcze i Dyrekcja Generalna ds. Środowiska) oraz Europejska Agencja Środowiska wskazują, że katastrofa ekologiczna na Odrze była spowodowana „nie tylko zjawiskiem pochodzenia naturalnego”, a zainicjowało ją wiele czynników, w tym o „charakterze ludzkim”. Jak podano „masowe zakwity toksycznych alg słonawowodnych Prymnesium parvum, które ostatecznie doprowadziły ekosystem Odry do przekroczenia ekologicznego punktu krytycznego, nie byłyby możliwe w warunkach naturalnych”.

- Kluczowym czynnikiem, który umożliwił rozmnażanie się tego gatunku, było wysokie zasolenie Odry, prawdopodobnie spowodowane, przynajmniej częściowo, zrzutami ścieków przemysłowych o wysokiej zawartości soli, np. z działalności górniczej – czytamy w raporcie.

Innymi czynnikami sprzyjającymi były susza i wynikające z niej niskie stany wód zmniejszające rozcieńczenie i przepływ, a także modyfikacje hydromorfologiczne rzeki oraz wysokie stężenia substancji biogennych, zwłaszcza fosforu i azotu, które „również miały kluczowe znaczenie w rozwoju zakwitów glonów”.

Rekomendacje na przyszłość

W raporcie podano, że strategie zarządzania mające na celu zapobieganie występowaniu zdarzeń tego rodzaju w przyszłości muszą teraz stanowić priorytet nie tylko w zlewni Odry, ale także w innych podatnych europejskich obszarach dorzeczy. - Wraz z globalnym ociepleniem, które zwiększa częstotliwość, czas trwania i dotkliwość przyszłych okresów suchych, wzrasta prawdopodobieństwo przedłużających się okresów niskich przepływów wody, co zwiększa ryzyko i konsekwencje podobnych katastrof ekologicznych w innych rzekach UE, zwłaszcza tam, gdzie rzeki zostały silnie zmodyfikowane w celu ułatwienia żeglugi i działalności przemysłowej. Chociaż dyskusje polityczne i publiczne nadal trwają, katastrofa ekologiczna w Odrze wyraźnie pokazuje, że sytuacja ciągłego zanieczyszczenia wody we wszystkich europejskich rzekach (sytuacja nie ogranicza się tylko do dorzeczy transgranicznych), w połączeniu z coraz niższym poziomem wód i wysokimi temperaturami, wymaga pilnego rozwiązania – dodano.

W raporcie wskazano  kluczowe zalecenia dotyczące zapobiegania przyszłym katastrofom ekologicznym w rzekach UE, są to:

• Poprawa wiedzy i monitorowania,
• Poprawa proaktywnej komunikacji z zainteresowanymi stronami, społeczeństwem i państwami w dolnym biegu rzeki,
• Lepsze reagowanie i zarządzanie ryzykiem (przewidywanie reakcji i przygotowanie zasobów),
• Przegląd i weryfikacja istniejących pozwoleń oraz zwiększenie ich egzekwowania,
• Wprowadzenie przepisów dotyczących dopuszczalnych ładunków zanieczyszczeń, które będą dostosowane do poziomu wód w odbiornikach,
• Sporządzenie wykazu wszystkich zrzutów przemysłowych w publicznym wykazie emisji,
• Dalsze badania źródła zdarzenia (choć jest to zdarzenie wieloczynnikowe, należy zidentyfikować źródła zrzutów materiału zasolonego i sprawdzić je z pozwoleniami, porównać z długoterminowymi poziomami zasolenia),
• Poprawa zarządzania środowiskiem,
• Rozpoczęcie odbudowy ekosystemu rzecznego (inwentaryzacja szkód, opracowanie planu odbudowy rzeki),
• Podjęcie badań w celu poszerzenia wiedzy i pomocy w zapobieganiu rozwojowi glonów i zasoleniu.

- W celu wczesnego reagowania potrzebne są ciągłe i precyzyjne (online) systemy monitorowania pomiarów jakości wody, aby znacznie szybciej informować odpowiednie organy i społeczeństwo. Stacje takie powinny być również umieszczone w zlewni dalej w górę rzeki w celu poprawy i rozszerzenia zharmonizowanych i zautomatyzowanych pomiarów parametrów fizycznych, chemicznych i biologicznych, zarówno pod względem przestrzennym, jak i czasowym, poprzez stworzenia większej sieci takich stacji monitorowania. Dane z takich sieci monitorowania sieci monitorowania powinny być bezpośrednio i publicznie dostępne – podkreślono.

Pełna treść raportu dostępna jest tutaj.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska