© mulderphoto
Tarnowskie Góry wraz z systemem sztolni i Zabytkową Kopalnią Srebra zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO 9 lipca br. w Krakowie podczas 41. sesji Komitetu, która po raz pierwszy odbyła się w Polsce. Zabytek tworzy 28 obiektów górniczych zlokalizowanych głównie w Tarnowskich Górach, Bytomiu oraz Zbrosławicach. Cały zespół stanowi jeden system związany z wydobyciem rud srebra, ołowiu i cynku, którego część stanowi infrastruktura służąca do odwadniania podziemi.
Warto zauważyć, że Polska jest sygnatariuszem Konwencji UNESCO dotycząca Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego oraz jednym z czołowych reprezentantów na Liście, na której znajduje się już 15 polskich obiektów. Tarnowskie Góry są pierwszym obiektem z listy zlokalizowanym na Górnym Śląsku.
System sztolni odwadniających wykorzystujący procesy grawitacyjne
Z eksploatacją górniczą wiąże się naruszenie systemu wód podziemnych, które mogą regularnie zalewać podziemne wyrobiska. W Tarnowskich Górach najpierw używano odwadniarek konnych, które okazały się jednak bardzo kosztowne i były niewystarczające dla gromadzącej się pod ziemią wody. Ostatecznie, w drugiej połowie XVI wieku, rozwinął się unikatowy na tamte czasy system sztolni odwadniających wykorzystujący systemy grawitacyjne. Przez kilka stuleci wydobywania ołowiu, srebra i cynku powstało 20 tysięcy szybów, 150 kilometrów chodników i kilkadziesiąt kilometrów sztolni odwadniających. Łączna długość chodników wodnych i sztolni odwadniających wynosi 35 km.
Budowa sztolni odwadniających znacząco przekształciła krajobraz Górnego Śląska, w tym Tarnowskich Gór. Jedną z głównych konsekwencji działania sztolni było osuszenie otaczającego obszaru, co powodowało m.in. braki wody w studniach mieszkańców miasta. Przesuszenie gleb połączone z wykorzystaniem drewna z lasów na obudowę chodników i szybów doprowadziło natomiast do zmiany struktury lasów w okolicy.
Z górotworu do kranu
Zaburzenie równowagi wodnej - zwłaszcza wód gruntowych - w regionie wymusiło stworzenie rozwiązań umożliwiających zaopatrzenie okolicy w większą ilość wody pitnej i przemysłowej. Stworzono system, dzięki któremu wodę pogórniczą można było wykorzystywać do celów spożywczych. Jest to największy tego typu system zaopatrywania w wodę na świecie. Nowatorska technologia zaopatrywała w wodę nie tylko przemysł, lecz także mieszkańców rozrastającej się aglomeracji. Dla przykładu, szyb „Staszic” był jednocześnie ujęciem wody, dzięki któremu zasoby zgromadzone w górotworze były dostarczane do mieszkańców. Pierwsze odwierty powstały pod koniec XIX wieku. W pompowaniu wody do komór pomagały maszyny pompowe napędzane parą.
W podziemiach zostały także zbudowane potężne hale produkcyjne, w których znajdowały się urządzenia wodociągowe służące do zasilania rurociągu w wodę. Woda była dostarczana przede wszystkim do okolic dzisiejszego Chorzowa. Z czasem zakład zaczął tracić na ważności z powodu uruchamiania kolejnych stacji wodociągowych.
Zachowany do dziś system jest unikalnym zabytkiem docenionym przez Komitet UNESCO. Nowy obiekt dziedzictwa można zwiedzać na wyznaczonych trasach turystycznych.
Natalia Rytelewska-ChilczukDziennikarz, specjalista ds. ochrony środowiska
