© grzegorz_pakula
Fale upałów, jakich tego roku i w latach poprzednich doświadczają mieszkańcy Krakowa skłoniły władze miasta do podjęcia kroków zmierzających do ograniczenia skali oddziaływania tzw. miejskiej wyspy ciepła, która staje się coraz dotkliwiej odczuwalnym efektem postępującej zmiany klimatu.
W tym celu przeprowadzona została na terenie miasta szczegółowa inwentaryzacja obszarów szczególnie wrażliwych, i co za tym idzie wymagających pilnej interwencji.
Miejska wyspa ciepła (MWC) definiowana jest jako różnica temperatury, mierzona między obszarem miasta i otaczającymi go terenami pozamiejskim.
Jak wskazują analizy, Kraków charakteryzuje się intensyfikacją zjawiska polegającego na przegrzewaniu się centrum miasta względem obszarów pozamiejskich, co jest typowe dla aglomeracji miejskich.
Dla stolicy Małopolski przeprowadzone zostały szczegółowe pomiary temperatury w różnych częściach miasta (22 punkty pomiarowe), przeanalizowano też dane historyczne, czynniki naturalne oraz antropogeniczne i sporządzono mapy, które pokazują z jak złożonym problemem mamy do czynienia. Ekspertyza Miejskiej Wyspy Ciepła w Krakowie dostępna jest tutaj 
Fale upałów i noce tropikalne
Podczas fal upałów, czyli występujących po sobie co najmniej 3 dniach z temperaturą maksymalną powyżej 30°C, zjawisko miejskiej wyspy ciepła nakłada się na występowanie niekorzystnych dla człowieka warunków biometeorologicznych i może je potęgować. Polega ono na tym, że miasta wychładzają się wolniej w porównaniu do obszarów wiejskich, co powoduje, że temperatura w mieście jest wyższa, zwłaszcza w nocy, a przecież to właśnie wieczorem i w nocy oczekujemy ochłody i ulgi od upałów.
Warto wiedzieć, że w takich warunkach mamy do czynienia z tzw. nocami tropikalnymi - sytuacją, gdy minimalna temperatura nie spada poniżej 20°C w ciągu doby. Noce tropikalne utrudniają regenerowanie się organizmu i są niekorzystne z punktu widzenia biometeorologii.
Z opracowania Inwentaryzacja obszarów szczególnie wrażliwych, które powstało w kontynuacji ekspertyzy nad MWC wynika, że w Krakowie noce tropikalne występują najczęściej w zwartej zabudowie śródmiejskiej (do 5 kondygnacji). W innych typach zabudowy (np. zabudowie rozproszonej) w dnie doliny Wisły jest ich o około 25% mniej, a w obszarach zabudowanych położonych 50 m ponad dnem koryta Wisły jest to już około 50-75% mniej niż w śródmieściu. Prognozy na przyszłość wskazują, że Kraków pod koniec XXI w będzie doświadczał od 20 do 50 więcej dni gorących (czyli dni w przedziale z maksymalną dobową temperaturą od 25°C do 30°C) rocznie niż w okresie 1971–2000, kiedy było ich ok. 60.
Mapa obszarów najbardziej wrażliwych
Przeprowadzona przez Kraków inwentaryzacja obszarów szczególnie wrażliwych dowodzi faktycznego istnienia przestrzennego przegrzewania się miasta. Po raz pierwszy zdefiniowano w niej rozkład obszarów najbardziej wrażliwych i o największym stopniu zagrożenia falami upałów oraz nocami tropikalnymi. - Mapa, którą opracowano stanowi rzetelną podstawę do wprowadzenia zaleceń z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury, poprzez wykorzystanie jej jako warstwy podkładowej do opracowania projektu lokalizacji tych inwestycji na wskazanych obszarach – informuje Natalia Gajewska, Doradczyni ds. klimatu i środowiska Urzędu Miasta Krakowa, koordynująca z ramienia miasta przygotowanie tej mapy.
Dodaje również, że zrealizowanie takich zadań w ujęciu wielkoskalowym np. dla osiedla, grupy osiedli, dzielnicy czy globalnie dla całego miasta, umożliwi znaczącą poprawę komfortu termicznego mieszkańców. Im większa skala przedsięwzięcia, tym bardziej odczuwalne efekty. Wdrożenie działań o takim charakterze wymaga podnoszenia świadomości, holistycznego podejścia do planowania i projektowania rozwiązań z zakresu błękitno-zielonej infrastruktury oraz zaangażowania nie tylko specjalistów i władz miasta, ale również mieszkańców.
Całe opracowanie Inwentaryzacja obszarów szczególnie wrażliwych jest dostępne tutaj.
Zieleń i woda tak, ale jak?
Nie jest niczym odkrywczym stwierdzenie, że dzięki rozbudowaniu błękitno-zielonej infrastruktury, mieszkańcy zyskaliby większy dostęp do miejsc zacienionych, o niższej temperaturze i wyższej wilgotności w stosunku do otaczających terenów. Jak wskazują jednak autorzy opracowania: „dodanie elementów zielonej i błękitnej infrastruktury jest czasem postrzegane jako działanie, które zaradzi wszelkim problemom i zmieni klimat miasta w takim stopniu, aby zawsze był on dla mieszkańców komfortowy. Niestety, oddziaływanie zieleni i terenów wodnych na klimat w skali lokalnej zależy od wielu czynników, a pierwszym z nich jest rodzaj terenu zielonego (czyli np. zieleń wysoka lub niska), następnie jego wielkość, a dalej najbliższe otoczenie. W przypadku obszarów wodnych ważna jest ich powierzchnia i głębokość”.
Planowanie pod kontrolą
Warto przy okazji publikacji mapy podkreślić wagę i znaczenie lokalnych badań, których celem jest monitorowanie różnych elementów klimatu miasta, ważnych dla funkcjonowania infrastruktury miejskiej i jakości życia mieszkańców. Wieloletnie dane meteorologiczne z sieci punktów obejmującej wybrane struktury miejskie i podmiejskie pozwoliły na opracowanie ww. badań, na których podstawie powstaną kolejne opracowania planistyczne i różnego rodzaju modele badające ich skuteczność.
Artykuł powstał we współpracy z Urzędem Miasta Krakowa
