Niejasne kryteria ws. zgłoszeń wodnoprawnych. Sprawa trafiła do premiera

© Michal

Czy przy budowie przydomowej oczyszczalni ścieków trzeba potwierdzać jakość procesu oczyszczania? Czy są wymagane wskaźniki faktycznego usunięcia zanieczyszczeń z wprowadzanych do gruntu ścieków? Otóż nie zawsze. A przynajmniej taki wniosek nasuwa się z odpowiedzi z nadzorów wodnych, należących do Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie, do których dotarła redakcja Teraz Środowisko. Dokumenty pozwalające odpowiedzieć na powyższe pytania nie zawsze są wymagane przy przyjmowaniu zgłoszeń wodnoprawnych. Z naszych informacji wynika, że sprawa dotarła już do Ministerstwa Infrastruktury, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwa Klimatu i Środowiska, Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej, Wód Polskich, Główna Inspekcja Ochrony Środowiska oraz do Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Na czym polega problem?

Kwestię wprowadzania ścieków do gruntu reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego oraz warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu do wód lub do ziemi ścieków, a także przy odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych. Problemem jest jednak brak precyzji w jego brzmieniu. Z jednej strony wymaga się, by indywidualne systemy oczyszczania przynosiły określony efekt redukcji zanieczyszczeń. Ten wskazany jest dla RLM poniżej 2000 jako BZT5 na poziomie 40 mg tlenu na litr (i 50 mg O₂/litr dla zawiesiny ogólnej). Z drugiej strony, wskazuje się procentowy poziom ich docelowego oczyszczania na poziomie 20% BZT5 (i 50% redukcji zawiesiny ogólnej). Równocześnie, Prawo wodne nie upoważnia Wód Polskich do wymagania dokumentów poświadczających stopień oczyszczania ścieków w systemach indywidualnych. To powoduje brak kontroli nad tym obszarem gospodarki ściekowej w Polsce.

Potencjalne źródło zanieczyszczenia wód podziemnych

Podczyszczenie na poziomie 20% BZT5 bez wykazania końcowych danych o jakości ścieków to możliwość wprowadzania do gruntu nieoczyszczonych w 80% ścieków.

- Dyrektywa ściekowa definiuje oczyszczanie na poziomie 20-50%, jako oczyszczanie wstępne (pierwotne), czyli przygotowanie do procesu oczyszczania. Dalej mamy kolejne dwa etapy oczyszczania, jednak w kwestii oczyszczalni przydomowych polskie prawo zostaje na tym etapie. W innych krajach standardy są dużo wyższe. W Czechach BZT5 trzeba zredukować o 95%, a nie 20%. We Francji należy obligatoryjnie uzyskać BZT5 na poziomie 35 mg O₂/litr, tak samo na Litwie. Przyjmuje się, że standardowo ściek nieoczyszczony ma BZT5 na poziomie ok. 400 mg O₂/litr. Jeśli zredukujemy je jedynie o 20% to wprowadzimy ponad 300 mg ścieków do gruntu – wyjaśnia Paweł Gojżewski, dyrektor zarządzający w Ekodren Naturalne Systemy Oczyszczania.

Podczyszczone ścieki mogą infiltrować do wód gruntowych (tj. o zwierciadle swobodnym), powodując pogorszenie ich jakości (dane kontekstowe w ramce). Raport Ochrona środowiska w Polsce GUS 2022 rozpatruje V klas jakościowych. Ze 170 punktów pomiarowych 9,4 % miały klasę najgorszą, 27,1 % - IV, 35,3% - III, 25,3% - II, a jedynie 2,9% - najwyższą, pierwszą klasę. Rzecz jasna, niepodlegające certyfikacji przydomowe oczyszczalnie w Polsce nie są jedyną determinantą jakości wód podziemnych.

Wyniki monitoringu wód podziemnych za raportem Ochrona środowiska w Polsce GUS 2022.

Jakich terenów dotyczy sprawa?

Przydomowe oczyszczalnie ścieków sytuowane są najczęściej poza aglomeracjami, przy budynkach jednorodzinnych, na terenach górskich, trudno dostępnych lub oddalonych od sieci kanalizacyjnej. Do ich budowy wystarcza jedynie zgłoszenie wodnoprawne, dokonywane w miejscowych nadzorach wodnych. Jak duża jest skala zjawiska? Informacja sygnalna GUS ⁽¹⁾wskazuje, że w 2022 r. zarejestrowanych było ponad 344 tys. przydomowych oczyszczalni ścieków, z systemów tych korzysta ok. 1,5 mln osób. Jak podkreśla Paweł Gojżewski, skala nielegalnie montowanych urządzeń jest znacznie większa. Do budowy wystarcza jedynie zgłoszenie wodnoprawne, dokonywane w miejscowych nadzorach wodnych.

Na czym polega problem od strony prawnej?

- Nie ma przepisu, który zobowiązywałby Nadzory Wodne do wymagania dokumentów poświadczających poziom oczyszczania ścieków w zgłaszanej przydomowej oczyszczalni ścieków. Mogłaby to być np. deklaracja właściwości użytkowych czy raport z badań oczyszczalni ścieków. Oznacza to, że wymogi formalne są takie same, jak np. przy budowie pomostu. Z drugiej strony, skoro rozporządzenie z dn. 12 lipca 2019 r. stawia konkretne wymogi, ich realizacja powinna w jakiś sposób być udokumentowana. To ewidentna niedoskonałość przepisów - wyjaśnia mec. Ewa Osińska, specjalizująca się w kwestiach dotyczących gospodarki wodnej.

Jakie rozwiązania są zatem potrzebne? W dalekiej perspektywie - zmiana ustawy Prawo wodne, która obligowałaby zgłaszających do przestawienia konkretnych dokumentów. To jednak sprawa na kolejną kadencję Sejmu. Da się jednak podjąć szybsze kroki. - Ministerstwo Infrastruktury powinno znowelizować rozporządzenie. Albo 20% BZT5/ 50% redukcji zanieczyszczeń, albo wymagane w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia 40 mg BZT5 / 50 mg zawiesiny dla RLM poniżej 2000. W międzyczasie, pomocną ścieżką mogłoby być oficjalne stanowisko Wód Polskich w tej sprawie, np. wśród wytycznych na stronach Wód Polskich - sugeruje Osińska.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog