Zapora przelewowo-spustowa. Kluczowy obiekt hydrotechniczny Zbiornika Racibórz Dolny.© Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie
Aktualizowane obecnie plany zarządzania ryzykiem powodziowym (aPZRP) są, obok planów gospodarowania wodami i planu przeciwdziałania skutkom suszy, trzecim z planistycznych dokumentów systematyzujących gospodarkę wodną w Polsce. Przeglądy i aktualizacje PZRP przeprowadza się w sposób skoordynowany z przeglądami planów gospodarowania wodami na obszarze dorzecza. PZRP są końcowym dokumentem w cyklu wyznaczonym przez unijną Dyrektywę Powodziową.
Złożoność procesów planistycznych w zakresie ochrony przeciwpowodziowej
Pierwszym etapem prac w procesie przygotowania planów jest wykonanie wstępnej oceny ryzyka powodziowego, której celem jest wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi. Kolejne etapy to przygotowanie map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego dla tych obszarów. Mapy precyzyjnie wskazują zasięgi obszarów zagrożenia powodziowego dla różnych scenariuszy powodziowych. Na ich podstawie analizowane jest ryzyko powodziowe i wyłaniane są obszary najbardziej problemowe dla których proponowane są działania w aPZRP, mające to ryzyko zredukować lub wyeliminować. Działania muszą być efektywne, czyli korzyści z nich płynące powinny przewyższać poniesione nakłady. Jak wyjaśnia w rozmowie z redakcją prof. Andrzej Tiukało, z map zagrożenia powodziowego mogą już korzystać wszyscy zainteresowani, gdyż zostały one udostępnione w Hydroportalu. – Podczas konsultacji społecznych przedstawiliśmy wszystkim interesariuszom całą listę potrzebnych działań – od miękkich działań edukacyjnych, po twarde inwestycje techniczne. Punktem wyjścia jest podniesienie efektywności całego systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. A jest to skomplikowany system składający się m.in. z prognozowania i ostrzegania obywateli przed gwałtownymi opadami, które mogą skutkować nagłymi powodziami – podkreśla prof. Tiukało.
W tym kontekście najbardziej problematyczne są obszary górskie, gdzie wezbranie i wylewanie rzek następuje najszybciej. – Tutaj szczególnie potrzebne są systemy wczesnego ostrzegania, ale mieszkańcy muszą być odpowiednio wyedukowani, by potrafili podejmować adekwatne działania, kiedy takie ostrzeżenie nadejdzie – dodaje. Jednostki regionalnych zarządów gospodarki wodnej podejmują działania edukacyjne w tym zakresie, także na stronie www.stoppowodzi.pl znajduje się szereg materiałów edukacyjnych, które mogą być wykorzystywane m.in. w szkołach, czy na uczelniach wyższych - dodaje. Ważnym obszarem jest racjonalizowanie działań adaptacyjnych do zmian klimatu w samorządach. – W Polsce zmiany klimatu objawiają się m.in. gwałtownymi, nawalnymi deszczami, które bezpośrednio wpływają na występowanie powodzi. Stąd świadomość tego, że retencja jest podstawową i najprostszą formą zapobiegania nagłym wezbraniom rzek, jest na wagę złota. Także schludność ryneczków w polskich miastach nie powinna polegać na szczelnym zabetonowaniu terenu, bo to potęguje trudności w racjonalnym zagospodarowaniu wody z intensywnych opadów. Woda nie wsiąka w glebę a place i ulice, przy niewydolnych systemach kanalizacji, zmieniają się w rynny odprowadzające całość opadu do szybko wzbierających rzek – podkreśla prof. Tiukało.
Wały przeciwpowodziowe, poldery czy renaturalizacja rzek?
Istotną częścią aPZRP były ogólnopolskie konsultacje społeczne, które odbywały się od 22 grudnia 2020 r. do 22 września 2021 r., czyli aż 9 miesięcy. Ze względu na obostrzenia związane z pandemią spotkania odbywały się w formule online. Mimo tego, w 31 spotkaniach konsultacyjnych projektu aPZRP w całym kraju, udział wzięło ponad 2,5 tys. interesariuszy. Zdecydowana większość uwag i wniosków zgłoszonych podczas konsultacji dotyczyła zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego na Wiśle. Powodem jest fakt, że w zarządzaniu ryzykiem powodziowym Odra wyprzedza Wisłę o wiele lat i dziesiątki zrealizowanych tam przedsięwzięć. Największe zainteresowanie, zarówno ze strony mieszkańców, jak i jednostek samorządowych towarzyszyło konsultacjom Planu zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszaru dorzecza Wisły w obszarze zlewni Prądnika oraz Wisły Sandomierskiej.
– Wypracowanie akceptowalnego społecznie konsensusu w ramach konsultacji społecznych było niezwykle trudne, ponieważ musieliśmy mierzyć się z często przeciwstawnymi koncepcjami i interesami. Rozbieżność poglądów na rozwiązanie konkretnego problemu bywa szeroka: od potrzeby wznoszenia wałów przeciwpowodziowych, poprzez tworzenie polderów, a na koncepcji renaturalizacji rzeki kończąc – wyjaśnia prof. Tiukało. Niemniej jednak na podstawie wielowariantowych analiz dla najbardziej problemowych obszarów, czyli odcinka Małej i Górnej Wisły aż do Krakowa, zostały zaplanowane rozwiązania techniczne, których zadaniem będzie ograniczenie potencjalnej fali powodziowej wchodzącej do Krakowa. Szacunki wskazują, że mogłaby ona być tak niszczycielska jak fala powodziowa Odry dla Wrocławia w 1997 r. – Zaproponowano kilkanaście zbiorników, które będą miały za zadanie obniżenie fali powodziowej dopływającej do Krakowa na tyle, by udało się przeprowadzić wody powodziowe przez miasto w sposób bezpieczny. W obecnym cyklu planistycznym to jest priorytet, co zresztą znalazło odzwierciedlenie w konsultacjach – wskazuje prof. Andrzej Tiukało.
Gminy mogą wynegocjować atrakcyjne warunki
Prof. Andrzej Tiukało uczula także, że samorządy powinny być świadome, że np. wyrażenie zgody na tworzenie polderów zalewowych na terenie ich gminy może wiązać się z wieloma korzyściami – od bezpieczeństwa przeciwpowodziowego zaczynając, poprzez uzyskanie np. dodatkowych rekompensat, w tym subwencji rządowych z tytułu tego, że gmina działa na rzecz bezpieczeństwa swojego, ale i gmin ościennych. – To kwestia odpowiedniego poprowadzenia rozmów i negocjacji. Istnieje szeroki wachlarz możliwości tworzenia i zarządzania polderami, przed którymi notabene niektóre samorządy bardzo się bronią. Może to być wykupienie gruntów i przeznaczenie ich wyłącznie na cele gospodarki wodnej. Ale jest też opcja, by grunty wykupić, ale oddać je w dzierżawę rolnikom, którzy je dotąd użytkowali. Wtedy rolnicy mieliby pełną świadomość tego, że raz na kilka lat mogą ponieść starty z powodu powodzi. Kolejny wariant: można pozostawić rolnikom te grunty, wybudować polder na części terenu, a w razie zalania w czasie powodzi Skarb Państwa zobowiązuje się do wypłacenia rolnikom odszkodowania. Modeli jest wiele, najważniejsze, by wypracować konsensus – konkluduje Profesor.
Na jakim etapie jest projekt?
W związku z wejściem w życie dnia 22 grudnia 2021 r. Ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytaucji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw zgodnie z art. 3. ust. 3 pkt 7 plany zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy – stają się planami zarządzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy w rozumieniu art. 172 ust. 1 niniejszej ustawy (Prawo wodne Dz. U. 2021 poz. 2233) i podlegają przeglądowi do dnia 22 grudnia 2022 r. i w razie potrzeby aktualizacji.
Tekst powstał przy współpracy z Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie
