Azbest wciąż niezinwentaryzowany na terenie 15 proc. gmin

Łukasz Bystrzanowski
Dyrektor departamentu projektów ekologicznych w firmie AT Group W latach 2010-2014 opracował strategię marketingową w zakresie „Programów usuwania wyrobów zawierających azbest dla gmin”, dzięki której 90 proc. przygotowanych przez firmę wniosków uzyskało dotację Ministerstwa Gospodarki.

Specjalizuje się w zagadnieniach związanych z ochroną środowiska, a w szczególności z gospodarką odpadami. Regularnie wygłasza referaty na konferencjach dotyczących ochrony środowiska i prowadzi szkolenia z tej dziedziny. Jest autorem książki pt. "Każdy przedsiębiorca powinien znać zasady gry - przepisy z zakresu ochrony środowiska".

Ponad 4 mln ton wyrobów zawierających azbest

Obliczono, że na terenie kraju było w 2008 r. około 14,5 mln ton wyrobów zawierających azbest. Moim zdaniem jest to wielkość przeszacowana. Dane dostępne w Bazie Azbestowej Ministerstwa Gospodarki⁽¹⁾ pokazują, że w Polsce jest na dziś jeszcze prawie 4,4 mln ton takich wyrobów. Trzeba jednak pamiętać, że obecnie w bazie jest tylko 85 proc. gmin z 2479. Oznacza to, że około 379 gmin nie wprowadziło tam danych ilościowych o wyrobach zawierających azbest.

Polska wolna od azbestu do 2032 roku?

Aktualny Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032 przyjęty przez Radę Ministrów nie jest dokumentem ustawowym ani strategicznym. Otwiera tylko pewną ścieżkę działania – pokazuje kompetencje samorządu terytorialnego, gminy, powiatu i województwa, wyznacza hierarchię działań. Wynika z niego, że większość zadań związanych z usuwaniem azbestu ceduje się na gminy. Zgodnie z tym programem do końca 2032 r. Polska powinna być krajem wolnym od azbestu. Całkowity koszt realizacji Programu szacowany jest na ok. 40,4 mld zł.

Usuwanie azbestu nie przebiega dość sprawnie, ponieważ większość gmin uważa, że do 2032 r. zostało jeszcze dużo czasu. A proces ten powinien przebiegać systematycznie. Na przykład w latach 2003-2008 r. usunięto de facto 1 mln ton wyrobów zawierających azbest, z kolei zakłada się, że do 2021 r. powinno już być usunięte 50 proc. tych wyrobów.

Odpowiednie przeszkolenie BHP

W porównaniu z poprzednim programem oczyszczania kraju z azbestu, kontrola nad demontażem, transportem i unieszkodliwieniem wyrobów zawierających azbest została zmniejszona. Wykonawca nie musi już, tak jak kiedyś, posiadać programu gospodarki w zakresie usuwania odpadów niebezpiecznych, a jedynie mieć odpowiednie przeszkolenie BHP. Z jednej strony jest to ułatwienie dla firm, które świadczą usługi usuwania azbestu, choć większość tych firm i tak nie usuwała go zgodnie z procedurami (nie traktowała go jako odpad niebezpieczny).

Z drugiej strony usuwaniem azbestu może się teraz zająć zwykły mieszkaniec, jeśli miałby przeszkolenie BHP w tym zakresie, a w dodatku będzie go to taniej kosztowało. Ponieważ jest on traktowany jako wytwórca, nie musi mieć decyzji na transport odpadów, powinien jedynie zastosować się do odpowiednich procedur. Trzeba jednak pamiętać, że azbest powinien trafić na wyznaczone składowiska, a opłata za składowanie wynosi ok. 400 zł za 1 tonę. Przyjmuje się, że 1 mkw. materiału zawierającego azbest waży 11,5 kg (w przyszłości ma to być 15 kg). Składowisko może czasem dodatkowo zarządzać przebadania wyrobu zawierającego azbestu przed jego przyjęciem. Na wspomnianej stronie MG można znaleźć spis wszystkich składowisk przyjmujących odpady zwierające azbest.

Potrzebna inwentaryzacja i program

Nagromadzenie wyrobów zawierających azbest w poszczególnych województwach© Ministerstwo Gospodarki

Za wyroby zawierające azbest odpowiedzialny jest Minister Gospodarki. W grudniu 2012 r. weszły dwa rozporządzenia MG, które mówią, że wójt, burmistrz lub prezydent miasta musi wprowadzać dane do Bazy Azbestowej MG z podaniem numeru działki, jej obrębu, obrysu i wskazaniem stopnia pilności (stopnie są trzy, a pierwszy to stopień najpilniejszy). Jeżeli gmina planuje wykonać inwentaryzacje wraz z programem usuwania wyrobów zawierających azbest, to może liczyć na dofinansowanie z Ministerstwa Gospodarki do 80 proc. kosztów kwalifikowanych. Raz w roku, w I kwartale MG ogłasza konkurs, w ramach którego gminy mogą się starać o środki na opracowanie dokumentacji. Przed nami 9. edycja konkursu.

Ostatni dzwonek na skorzystanie z wsparcia finansowego

Wsparcie na demontaż, transport i unieszkodliwienie wyrobów zawierających azbest zaczyna się od 70 proc., czasem może sięgać nawet 100 proc. - zależnie od regulaminu danego wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Finansowanie można uzyskać dla tych wyrobów, które mają pierwszy stopień pilności. Przykładowo, fundusz w Katowicach oferuje 100 proc. pożyczki, przy czym jest ona do 40 proc. umarzalna. Gmina ponosi więc de facto 60 proc. kosztów. Z kolei NFOŚiGW oferuje wsparcie w postaci 50 proc. dotacji i 50 proc. pożyczki.

Również poprzednie RPO dawały wsparcie finansowe na usuwanie wyrobów zawierających azbest dla wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych w postaci 80-proc. dotacji. Nowe regionalne programy też będą oferowały taką możliwość w ramach efektywności energetycznej budynków, ale trzeba poczekać na ich zatwierdzenie. W ramach RPO będzie też można skorzystać z dofinansowania m.in. w ramach termomodernizacji i to też na bardzo korzystnych warunkach.

Ci, którzy mają w planach usuwanie wyrobów zawierających azbest, powinni zdawać sobie sprawę, że jest to już ostatni dzwonek na skorzystanie z bezzwrotnych dotacji, bo po 2022 r. będą mogli liczyć już tylko na niskooprocentowane pożyczki.

Jeśli problem z azbestem na swoim terenie chce rozwiązać zwykły obywatel, to może się starać to zrobić tylko za pośrednictwem gminy, która jest beneficjentem środków finansowych na realizację takich zadań.

Żywotność azbestu to 20-25 lat

Najwięcej wyrobów zawierających azbest to płyty faliste na dachach budynków, rzadziej azbest znaleźć można wewnątrz ścian elewacyjnych czy w ścianach działowych starych gierkowskich budynków (takich budynków może być w Polsce kilkanaście).

Żywotność wyrobów zawierających azbest wynosi od 20 do 25 lat, zatem azbest w budynkach, które powstawały w latach 60. i później, dzisiaj pęka, kruszy się, zaczyna sam z siebie pylić i na pewno jest już niebezpieczny. Jeśli problemem nie chce się zająć wspólnota, spółdzielnia mieszkaniowa, to po zauważeniu uszkodzeń powinno się je zgłosić do inspektoratu nadzoru budowlanego, który uruchomi odpowiednie mechanizmy. Ponieważ zabezpieczenie takich materiałów kosztuje tyle samo, co demontaż, a wystarcza tylko na pięć lat, po prostu bardziej opłaca się takiego wyrobu zawierającego azbest pozbyć.

Azbest wraca do ziemi

Odpady zawierające azbest deponuje się na wydzielonych składowiskach, w specjalnych kwaterach znajdujących się głęboko w ziemi. Można je też zasypywać specjalnymi, pogórniczymi wyrobami po wydaniu odpowiedniej decyzji środowiskowej. Składowanie to metoda bezpieczna, ponieważ azbest jako minerał po prostu wraca do ziemi. Jest to zarazem jedyna metoda unieszkodliwiania azbestu stosowana w Polsce. Istnieją również metody termicznego przekształcania wyrobów zawierających azbest, jak np. polska technologia ATON, ale jest to sposób kosztowny i w Polsce niestosowany.