Do Polski zbliża się groźny gatunek inwazyjny

Szerszeń azjatycki (Vespa velutina nigrithorax) pojawił się w Europie Południowo-Zachodniej w 2004 roku, docierając do nas prawdopodobnie z transportem chińskiej porcelany. Jedna lub kilka królowych osiadło wtedy na południu Francji i założyło kolonie. Od tego czasu, zasięg gatunku powiększa się średnio o 100 km rocznie (w każdym kierunku) i coraz bardziej wykracza poza granice Francji⁽¹⁾. Aktualny zasięg populacji można sprawdzić na mapie ekspansji szerszenia (patrz przypis). Jeśli tempo utrzyma się na dotychczasowym poziomie, wkroczenie tego gatunku do Polski jest kwestią najwyżej kilku lat. Dane za rok 2018 pokazują, że dotarł już do niemieckiej Hesji.

Definicja terminu gatunek inwazyjny z naszego słownika znajduje się tutaj.

Dlaczego szerszeń azjatycki jest groźny?

Gatunek stanowi zagrożenie dla człowieka, gdyż jego użądlenie może być śmiertelne⁽²⁾. Jest też drapieżnikiem, który poluje na pszczoły w pasiekach, dużo intensywniej niż szerszeń europejski⁽³⁾ (Vespa crabro). Przed jednym ulem może żerować nawet 20-30 osobników. – Jeden szerszeń może wykonać 10 lotów w ciągu dnia, za każdym razem atakując jedną pszczołę. Widzimy więc, że jeśli mamy 30 szerszeni, które to robią, 300 pszczół ginie każdego dnia – mówi Denis Thiéry, kierownik badań we francuskim Narodowym Instytucie Badań Agronomicznych (INRA). Poza obniżeniem liczebności populacji, ryzyko kontaktu z drapieżnikiem obniża aktywność pszczół, które chronią się przed nim w ulach. To z kolei ogranicza ich funkcję zapylającą, wpływając na rozmnażanie się roślin oraz płody rolne.

Naturalni wrogowie szerszenia są nieliczni i raczej nieefektywni⁽⁴⁾. Wymienić tu można ptaki, takie jak trzmielojad, sikora, a także kura gołoszyja (hodowana w celach ozdobnych). Do skromnego grona dołączają pasożyty – muchówka (Conops vesicularis) oraz nicienie (Pheromermis sp.). Wobec niewielu czynników ograniczających populację, szerszenie azjatyckie stają się istotnym zagrożeniem dla bioróżnorodności. Jedno ich gniazdo może pochłaniać 20 tys. pszczół rocznie⁽⁵⁾, a zdarza się, że w jednej gminie jest nawet 250 takich gniazd. Poza stratami wynikającymi z niezapylania roślin, mamy też dodatkowe zagrożenie - populacji ptaków, które żywią się pszczołami.

Co ciekawe, atakowane pszczoły nie pozostają bierne i wypracowują mechanizmy obronne. Pszczoły azjatyckie (Apis cerana) nauczyły się brzęczeć synchronicznie, wywołując przerażenie u szerszeni. Odpowiednik europejski (Apis mellifera m.) jest mniej agresywny i wybiera raczej tworzenie blokad przy wejściu do uli. Pszczoły wykształciły także inną metodę – tzw. piłkę termiczną, polegającą na otoczeniu agresora przez około dwudziestu osobników i utworzenie pułapki, w której temperatura przekracza jego granice tolerancji.

Wyzwania stojące przed badaczami

We Francji prowadzone są liczne badania mające na celu lepsze poznanie gatunku i jego zachowań oraz znalezienie sposobów ograniczania jego ekspansji. Inicjowane w wielu regionach kampanie zachęcają do wzywania wyspecjalizowanych w niszczeniu gniazd ekip. Najprostszą bowiem metodą redukowania populacji szerszenia azjatyckiego jest niszczenie gniazd za pomocą środków owadobójczych.

Wielu ogrodników podejmuje także działania na własną rękę, samodzielnie tworząc pułapki przyciągające szerszenie; instrukcję ich budowy można bardzo łatwo znaleźć w internecie i wiele osób z tego korzysta. Badacze przekonują jednak, że takie działania mają często konsekwencje odwrotne do pożądanych. – W pułapce znajdujemy mniej niż 1 proc. szerszeni. Oznacza to, że 99 proc. złapanych owadów to inne gatunki – mówi Quentin Rome z francuskiego Narodowego Muzeum Historii Naturalnej. Zatem pułapki jeszcze bardziej przyczyniają się do utraty bioróżnorodności i wymierania lokalnych gatunków.

Naukowcy w wielu regionach Francji opracowują różne sposoby radzenia sobie z szerszeniem azjatyckim. Wszyscy zgadzają się jednak, że całkowita jego eliminacja nie będzie już w Europie możliwa.

Całą sprawę, wraz z ciekawymi szczegółami, ilustruje zrealizowany we Francji - u źródła populacji szerszeni - reportaż video.

Reportaż zrealizowany przez Baptiste Clarke, Actu-Environnement.com
Tłumaczenie i adaptacja: Marta Wojtkiewicz i Jean Prisset

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Materiał został przygotowany we współpracy z francuską redakcją Actu-Environnement.com