Gleba niedocenianym zasobem w miastach

© zhu difeng

Raport EEA pt. "Soil resource efficiency in urbanised areas”⁽¹⁾ (Efektywne gospodarowanie zasobami gleb na terenach zurbanizowanych”) przybliża pojęcie gleby jako istotnego elementu ekosystemów miejskich; jest też próbą analizy zasobów gleb występujących w miastach.

Gleba świadczy bardzo wiele cennych usług ludziom, zwierzętom i roślinom, choć jej wkład w funkcjonowanie ekosystemów jest często niebezpośredni i pozostaje w pewnym sensie ukryty. Wartość gleby z punktu widzenia ludzi jest postrzegana głównie przez pryzmat roli, jaką pełni w produkcji żywności.

Gleba w mieście pełni liczne funkcje

Trudniej natomiast zauważyć, jak ważną rolę odgrywa gleba w mieście – może dlatego, że zwykle pokrywa się ją cementem czy asfaltem (tzw. uszczelnianie gleb) oraz dlatego, że jest zajmowana przez budynki i inne konstrukcje stworzone przez człowieka. Często służy też po prostu jako podłoże do składowania zanieczyszczeń.

Tymczasem jest ona kluczowym czynnikiem funkcjonowania miast. W raporcie zaznaczono, że ​​usługi świadczone przez glebę w miastach wykraczają daleko poza podstawowe funkcje związane z tworzeniem zielonej infrastruktury, takiej jak parki czy place zabaw. Gleba pomaga w utrzymaniu różnorodności biologicznej w mieście, zapewniając przetrwanie wielu gatunkom – roślinom, zwierzętom i mikroorganizmom. Pozwala też łagodzić skutki zmian klimatycznych: jeśli nie jest przykryta, działa jak regulator odpływu wody (i dodatkowo ją filtruje), może więc przyczynić się do zapobiegania powodziom i suszom; poza tym pozwala obniżać temperaturę w mieście podczas upałów, podnosząc jednocześnie wilgotność powietrza. Gleba to również magazyn węgla, dlatego zdejmowanie urodzajnej warstwy gleby na potrzeby prac budowlanych powoduje uwolnienie go w postaci gazów cieplarnianych. Jednocześnie rezultaty trwających wieleset lat procesów glebotwórczych⁽²⁾ zostają zaprzepaszczone.

Zagrożenia dla gleby

Raport zwraca uwagę na ​​zjawisko tzw. zagęszczenia gleb i jej zbrylania, co stwarza problem m.in. dla prawidłowego wchłaniania wody. Generalnie jako dwa główne zagrożenia dla gleb na obszarach zurbanizowanych wskazano w raporcie wspomniane uszczelnianie gleb oraz ich lokalne zanieczyszczenie. Niektóre kraje członkowskie UE mają już w swoich politykach określone cele dotyczące monitorowania stanu gleb i odwrócenia tendencji do ich przykrywania na obszarach miejskich. Podejmują także środki mające zmniejszyć skażenie gleby. Jeśli chodzi o wskaźnik przykrycia gleb w miastach, to wyróżnia się tu pozytywnie Sofia w Bułgarii i Helsinki w Finlandii.

Potrzebny lepszy dostęp do wiedzy o glebach

W raporcie zaznaczono, że gleba powinna być postrzegana jako ograniczony zasób, a nie jako odpad. Zarządzanie gruntami uwzględniające ich ponowne wykorzystanie i recykling powinno stanowić integralną część opracowań urbanistycznych i projektów budowlanych. Z kolei wysokiej jakości gleby na obszarach zurbanizowanych powinny być chronione i przeznaczane do ewentualnego wykorzystania rolniczego. Efektywne zarządzanie nie będzie możliwe bez dobrego zrozumienia funkcji i wartości gleb, w tym korzyści ekologicznych i ekonomicznych, jakie przynoszą. Dlatego podkreśla się, że planiści miejscy potrzebują lepszego dostępu do wiedzy i informacji o glebach.

Raport EEA podkreśla potrzebę dalszych badań i konieczność lepszego mapowania gleb – jak zaznaczono, gleby w przestrzeni miejskiej są w Europie generalne słabo mapowane. Tylko nieliczne miasta (np. Berlin, Stuttgart) dokonały kompleksowych badań występujących na ich terenach gleb i ujęły ich wyniki w postaci szczegółowych map.

Efektywne wykorzystanie gleb wpisane w polityki zarządzania miastami jest konieczne, jeśli chcemy, by ten cenny zasób przyczyniał się do podniesienia jakości naszego życia.

Ewa Szekalska
Dziennikarz