NIK: O rozwoju polskiego offshore mówi się od dwóch dekad… ale farm brak

Statki i farma wiatrowa przy brzegu Aberdeen
© Adam Wrobel

- Morska energetyka stanowi bardzo istotne źródło zaspokajania rosnących potrzeb energetycznych. Jednak administracja rządowa nie zajęła się właściwie jej rozwojem. Może to doprowadzić w najbliższych latach do zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego Polski – mówi prezes Najwyższej Izby Kontroli Marian Banaś, nawiązując do opublikowanych wyników kontroli dotyczącej rozwoju morskiej energetyki wiatrowej⁽¹⁾.

Bezpieczeństwo energetyczne a offshore

Jak podkreśla NIK, morska energetyka wiatrowa ogranicza ryzyko wystąpienie niedoboru mocy, bo wiatr na morzu jest zjawiskiem powszechnym. Potencjał morskiej energetyki na Bałtyku szacuje się na 83 GW, a możliwości polskich obszarów są oceniane na 28 GW. Dla kontekstu Izba wskazuje dane Polskich Sieci Elektroenergetycznych (PSE), według których maksymalne średnioroczne oraz dobowe zapotrzebowanie na energię w Polsce (1980-2020) nie przekraczało 28 GW. - Ryzyko niedoboru mocy w stosunku do zapotrzebowania w Krajowym Systemie Energetycznym zdiagnozowane zostało już w 2016 r. i potwierdzone przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki – pisze NIK. Żadna MFW jeszcze w Polsce nie powstała, choć – jak zaznacza NIK - o konieczności rozwoju polskiego offshore mówi się od 2004 r., a „w latach 2001-2021 do ministra właściwego do spraw gospodarki morskiej wpłynęło 179 wniosków o pozwolenia lokalizacyjne”.

Stopniowe ułatwienia dla offshore i opóźniona PEP 2040

Ustawę o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych (tzw. ustawę offshore) przyjęto w grudniu 2020 r. Zdaniem NIK usprawniła ona procedury administracyjne. Podczas kontroli zauważono jednak m.in, że w ustaleniu ceny maksymalnej za energię elektryczną wytworzoną w MFW nie uwzględniono właściwie inflacji, w konsekwencji cena ta jest zbyt niska.

W Polityce Energetycznej Polski do 2040 r. (PEP 2040), obowiązującej od marca 2021 r. i przyjętej z kilkuletnim opóźnieniem, morskim farmom wiatrowym wyznaczono szczególną rolę. W 2030 r. zainstalowana w nich moc ma osiągnąć ok. 5,9 GW, a w 2040 ok. 11 GW.

- Zgodnie z zawartymi przez wnioskodawców umowami z PSE, przyłączenie farm ma nastąpić w terminie do 2025-2028 r. PEP 2040 zakłada, że określona w ustawie moc uzyskana zostanie w 2030 r. W ocenie NIK nierealny jest jednak zapis mówiący o włączeniu pierwszej farmy do bilansu elektroenergetycznego ok. 2024-2025 r. Rozpoczęcie budowy farm z najkrótszym terminem przyłączenia (2025), uzależnione od uzyskania niezbędnych pozwoleń, w tym decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, planowane jest na lata 2026/2027, co ma umożliwić dostarczenie pierwszej energii elektrycznej do sieci w 2027 r. – pisze NIK.

Lokalizacja terminala instalacyjnego i jego finansowanie

Lokalizacja terminala instalacyjnego i serwisowego ma duże znaczenie dla inwestorów. - W pierwszym mogłyby być zlokalizowane np. zakłady produkcyjne wielkogabarytowych komponentów MFW, takich jak fundamenty, wieże, gondole, łopaty (…). W terminalu serwisowym prowadzona byłaby obsługa i serwis MFW – wyjaśnia NIK.

Kwestie dotyczące infrastruktury ujęto w: PEP 2040, nieopublikowanym i nierozpatrywanym projekcie uchwały Rady Ministrów, Krajowym Planie Odbudowy (KPO), projekcie uchwały rządu przygotowanym przez Ministerstwo Infrastruktury, dokumencie „Polski Ład” oraz w publikacjach zarządów portów morskich.

Najpierw jako terminal instalacyjny wskazano Gdynię, jednak już po zakończeniu kontroli, 1 marca 2022 r., zmieniono uchwałę RM i wskazano zewnętrzny port w Gdańsku. Zakończenie budowy terminala planowane jest na 2025 r. W ocenie NIK opóźniona decyzja stwarza ryzyko, że inwestorzy skorzystają z funkcjonujących zagranicznych terminali instalacyjnych, a udział polskich przedsiębiorców w łańcuchu dostaw zostanie ograniczony. - Dodatkowo brak zatwierdzenia KPO przez Komisję Europejską powoduje, że źródła finansowania dla tej inwestycji są zagrożone – dodano.

Rozproszenie procedur

W ocenie NIK w ustawie offshore nie uwzględniono „faktycznego zmniejszenia ustawowych obciążeń administracyjnych wnioskodawców i integracji procesu wydawania pozwoleń inwestycyjnych”. - O nadmiernym rozproszeniu procedur administracyjnych związanych z farmami wskazuje fakt, iż przynajmniej 11 organów (dziewięciu ministrów i Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz właściwy wójt, burmistrz lub prezydent) przeprowadza aż 23 postępowania wymagające co najmniej 40 uzgodnień pomiędzy organami – przypomina NIK. Dodając, że nie skorzystano z doświadczeń krajów z rozwiniętą morską energetyką wiatrową. Przykładem jest Dania, gdzie zintegrowano procedury wydawania pozwoleń do tzw. „one stop shop”.

Problemy z siecią przesyłową w północnej części Polski

Mimo posiadania informacji o braku warunków ekonomicznych i technicznych przyłączenia MFW, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki nie przedstawiał i nie oceniał warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej związanej z wytwarzaniem, przesyłem lub dystrybucją energii elektrycznej – ocenia NIK.

Odnosząc się do procesu przyjmowania takich dokumentów, jak ustawa offshore i Plan zagospodarowania przestrzennego polskich obszarów morskich oraz postępowań lokalizacyjnych, NIK zauważa, że mogło nastąpić naruszenie zasady zaufania do władzy publicznej, w tym zasady stabilności prawa.

Pierwszy wniosek o wydanie pozwolenia lokalizacyjnego dla MFW złożono w 2001 r., a w 2004 r. wydano pozwolenie. Aktualnie (2021 r.) ono nie obowiązuje, bo zgodnie z ustawą o obszarach morskich RP, pozwolenie mogło być wydane na okres niezbędny do realizacji przedsięwzięcia, nie dłuższy niż 5 lat (w 2011 r. wydłużono ten czas do 30 lat, a w 2015 r. do 35 lat). Do 30 czerwca 2021 r. złożono w sumie 179 wniosków – przypomina NIK. W czerwcu 2021 r. obowiązywało 11 pozwoleń lokalizacyjnych, w tym 10 wydanych w 2012 r. i 2013 r., a jedno w 2021 r.

Wnioski?

Pokontrolne wnioski NIK wynikają z uwzględnienia konieczności zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski i realizacji postanowień UE dotyczących udziału OZE, a także faktu, że upłynęło ok. 10 lat od wydania pierwszych pozwoleń dla MFW.

Obejmują m.in.: zapewnienie przeprowadzenia pogłębionej analizy możliwych uproszczeń postępowań administracyjnych związanych z inwestycjami w morską energetykę wiatrową (Prezes Rady Ministrów); rozstrzygnięcie kwestii lokalizacji portów serwisowych oraz jasnego określenia terminu, kosztów oraz źródeł finansowania inwestycji (Minister Infrastruktury); dokonanie aktualizację wysokości inflacji i zweryfikowania zmiennych od niej zależnych przyjętych do wyliczenia ceny maksymalnej za energię elektryczną wytworzoną w morskiej farmie wiatrowej i analizę zasadności ujęcia w PEP 2040 założeń odnośnie wpływu rozwoju MEW na wypełnienie celu OZE w latach 2025-2040, a w prognozach szacowanych 28 GW możliwych do wygenerowania w obszarach morskich RP (Minister Klimatu i Środowiska); monitorowanie funkcjonowania systemu elektroenergetycznego w związku z posiadanymi informacjami dotyczącymi morskich farm wiatrowych (Urząd Regulacji Energetyki).

Zapraszamy do lektury naszej Publikacji Energetyka wiatrowa w Polsce 2022 Ekonomia, biznes, środowisko, w której znajduje się rozdział poświęcony morskiej energetyce wiatrowej. Publikacja do pobrania bezpłatnie tutaj.

Dominika Adamska
Sekretarz redakcji, geograf