Obywatele chcą, by ich państwo mogło zabronić upraw GMO

Patrice Audibert
Rzecznik belgijskiej eurodeputowanej Frédérique Ries (ALDE)

Teraz Środowisko: Dlaczego wprowadzamy nowe europejskie prawodawstwo dotyczące GMO?

Patrice Audibert: To więcej niż uaktualnienie dyrektywy w sprawie zamierzonego uwalniania do środowiska organizmów zmodyfikowanych genetycznie z 2001 roku. Projekt zakłada, że państwa członkowskie oraz regiony powinny mieć prawo wprowadzenia zakazu lub ograniczenia upraw GMO na ich terytorium. Ma on w pewien sposób rekompensować brak solidnych podstaw prawnych, odrzucanych przez niektóre trybunały państwowe i europejski. Zakres wprowadzania w życie dyrektywy jest ograniczony, gdyż nie wchodzi w grę stworzenie prawodawstwa dotyczącego całej problematyki GMO, która obejmuje także m.in. kwestię importu paszy dla zwierząt czy obowiązkowe oznakowanie produktów spożywczych po przekroczeniu poziomu 0,9 proc.

Pierwsza wersja zmian do dyrektywy z 2001 roku została zaproponowana przez Komisję Europejską w lipcu 2010 roku. Dodatkowej wagi nadał jej raport francuskiej eurodeputowanej Corinne Lepage (ALDE, Cap 21), ogłoszony w Parlamencie w lipcu 2011 roku. Postulowano wprowadzenie procedury narodowych zakazów opartych na szczegółowej liście argumentów. Zgodę osiągnięto w lipcu 2014 roku na posiedzeniu ministrów środowiska UE, kiedy to do procedury autoryzacji upraw GMO wprowadzono dodatkowy etap: negocjacje między ubiegającym się o pozwolenie przedsiębiorstwem a państwem członkowskim.

TŚ: Jak duży wpływ na ten proces mają przedsiębiorstwa biotechnologiczne?

PA: Według tekstu Państw członkowskich przyjętego w pierwszym czytaniu⁽¹⁾ – duży. Według propozycji przegłosowanej przez eurodeputowanych 11 listopada – żaden. W tekście Rady, pierwsza faza zakłada negocjacje państw członkowskich z producentami nasion, za pośrednictwem Komisji Europejskiej, mające na celu zwolnienie z zakazu upraw GMO. Komisja miałaby rozmowy ułatwiać, jednak sposób jej interwencji nie został w żaden sposób określony. Jeśli natomiast przedsiębiorstwa nie wyrażą zgody, państwo mogłoby – w drugiej fazie negocjacji – zakazać upraw GMO, uzasadniając to argumentami społeczno-ekonomicznymi lub rolniczymi, a nie tylko naukową opinią określającą wpływ GMO na zdrowie i środowisko.

Liberalna belgijska eurodeputowana Frédérique Ries jest osobą odpowiedzialną za tekst przed Parlamentem. Drugie czytanie tekstu, które odbyło się 11 listopada, zostało uwieńczone głosowaniem: było 57 głosów za, 5 przeciw. W ten sposób Komisja przychyliła się do postulowanej konieczności zrównoważenia pierwotnego tekstu. Deputowani zgodzili się na mniejsze zło i wykluczyli przedsiębiorstwo – ocenione jako element stronniczy – z procedury autoryzacji.

TŚ: Jakie zmiany proponuje pani Ries?

PA: Parlamentowi udało się odegrać rolę pudła rezonansowego wobec obywateli europejskich. Dał on pierwszeństwo krajom członkowskim, tak jak tego żądała opinia publiczna. Wiadomo natomiast, że ta jest w większości przeciwna uprawom GMO.Tak więc głosowanie w europejskiej Komisji ds. środowiska potwierdziło prawo władz lokalnych do wprowadzenia zakazu GMO, a równocześnie wzmocniło rolę Komisji Europejskiej jako arbitra.

Tym sposobem, każde państwo członkowskie ma dwie możliwości. Najpierw, podczas fazy wprowadzania pozwolenia na genetycznie modyfikowane ziarna, państwo będzie mogło zawiadomić Komisję, iż życzy sobie, żeby jego terytorium zostało wykluczone z pozwolenia. Jeśli natomiast tego nie zrobi, będzie mogło mimo wszystko ograniczyć lub zakazać upraw GMO, powołując się na otwartą, nową listę kryteriów, niekoniecznie związanych ze zdrowiem czy środowiskiem.

TŚ: Jakie powody mógłby podać kraj członkowski pragnący zakazać upraw GMO na swoim terytorium?

PA: Posłowie przygotowali dość rozległą listę kryteriów, na które może się powołać państwo lub region chcący zakazać upraw, tak by maksymalnie ograniczyć liczbę sporów. Są to między innymi: wpływ na środowisko, niszczenie gruntów, zagrożenia rolnicze, takie jak np. zanik różnorodności upraw, skutki społeczno-ekonomiczne dla rolników konwencjonalnych i ekologicznych, których uprawy mogłyby zostać „skażone”. Obok tych argumentów, posłowie wspominają także na przykład wytrwałość i dominację genetycznie modyfikowanych odmian w środowisku czy ewentualny negatywny wpływ danej odmiany. Posłowie przychylili się także wnioskowi, na mocy którego państwo członkowskie ma możliwość wprowadzenia zakazu danej uprawy GMO w ciągu 10 lat po uzyskaniu pozwolenia. Rada chce ograniczyć to prawo do dwóch lat.

Niezbędną dla Frédérique Ries sprawą jest wprowadzenie dla państw członkowskich obowiązku stworzenia planu współistnienia upraw bez GMO oraz GMO, biorąc pod uwagę regiony sąsiadujące. Raport wprowadza także system finansowej odpowiedzialności w przypadku zanieczyszczenia upraw tradycyjnych przez organizmy modyfikowane.

Obecnie pięć krajów europejskich zezwala na uprawy GMO: Hiszpania, Portugalia, Rumunia, Czechy oraz Słowacja. W UE zezwala się na uprawę zmodyfikowanej kukurydzy MON810 [Polska, podobnie jak Austria, Bułgaria, Grecja, Niemcy, Węgry, Włochy i Luksemburg, zakazała wpradzenia jej do swojego ekosystemu – przyp. red.], a siedem innych modyfikowanych ziaren – sześć odmian kukurydzy i jedna soi – czekają na decyzję.

TŚ: Czy nowa dyrektywa będzie miała wpływ na procesy ewaluacji ryzyka związanego z genetycznie modyfikowanymi organizmami?

PA: Parlament chce wzmocnić metody naukowego określania ryzyka, którym zajmuje się Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), badając każdy przypadek oddzielnie. Komisja ds. środowiska uważa, że EFSA powinna wziąć pod uwagę bezpośredni, pośredni, opóźniony oraz skumulowany wpływ GMO na zdrowie ludzkie oraz środowisko, a także zastosować zasadę przezorności. Natomiast zarządzanie ryzykiem płynącym z upraw GMO na terytoriach danych państw pozostaje w gestii ich rządów.

TŚ: Czy mają Państwo nadzieję przeforsować tekst na sesji plenarnej Parlamentu?

PA: Parlament wyznaczył przedstawicielstwo składające się z sześciu parlamentarzystów, w tym pani Ries oraz Giovanniego La Via (EPP) – włoskiego przewodniczącego parlamentarnej Komisji ds. środowiska. Prowadzą oni negocjacje, celem wprowadzenia w życie zmian podczas sesji plenarnej w styczniu 2015 r. Negocjacje z włoskimi przewodniczącymi Rady oraz Komisją Europejską rozpoczęły się 11 listopada. Wyzwanie polega na dojściu do kompromisu, zapewniając z jednej strony bezpieczeństwo prawne państw członkowskich, z drugiej zaś biorąc pod uwagę zdanie i interesy obywateli. Dyrektywa zostanie wprowadzona w życie w państwach członkowskich 20 dni po jej ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE.

Rozmawiała Rachida Boughriet