Chociaż ilość wytwarzanych w Europie odpadów spadła pomiędzy 2004 a 2012 rokiem o ponad 1 proc. w ujęciu bezwzględnym i o ponad 3 proc. w przeliczeniu na mieszkańca, to jednak w roku 2012 wytworzono w UE 2,5 mld ton odpadów - blisko 5 ton w przeliczeniu na osobę. Ograniczenie ich ilości może pomóc w osiągnięciu wielu korzyści środowiskowych, ekonomicznych i społecznych. Zmniejszy się więc zanieczyszczenie wód i gleby, ograniczone zostaną emisje gazów cieplarnianych, odzyskanych zostanie wiele cennych surowców.
Więcej programów zapobiegania odpadom niż rok wcześniej
U podstawy piramidy postępowania z odpadami leży bezsprzecznie zapobieganie ich powstawaniu, w dalszej kolejności jest to przygotowanie do ponownego użycia i recykling. Następnie w hierarchii są inne sposoby zagospodarowania odpadów, jak np. spalanie z odzyskiem energii i ostatecznie - najmniej pożądane - składowanie. Jak powszechnie wiadomo, „lepiej zapobiegać niż leczyć”, dlatego Unia Europejska zobowiązuje w dyrektywie ramowej o odpadach kraje członkowskie do przyjęcia programów zapobiegania powstawaniu odpadów. Wzywa do tego również Siódmy Program działań UE na rzecz ochrony środowiska. Europejska Agencja Środowiska (European Environment Agency – EEA) śledzi postępy krajów w tej dziedzinie, bada też stopień wdrożenia programów.
Efektem badań organizacji jest raport „Waste prevention in Europe - the status in 2014” - drugi roczny raport z tej serii. Podobnie jak w roku ubiegłym EEA podjęła się analizy krajowych i regionalnych programów zapobiegania powstawaniu odpadom przyjętych do końca 2014 r. Łącznie było ich 27 w 24 krajach (w tym w Polsce), co oznacza postęp ilościowy w porównaniu z rokiem 2013 (wtedy przyjęto ich 20 w 18 krajach). W 2014 roku dotyczyły one następujących krajów i regionów: Austria, Flandria, Litwa, Portugalia, Bruksela, Francja, Luksemburg, Szkocja, Bułgaria, Niemcy, Malta, Słowacja, Czechy, Węgry, Holandia, Hiszpania, Anglia, Irlandia, Północna Irlandia, Szwecja, Estonia, Włochy, Norwegia, Walia, Finlandia, Litwa i Polska.
Decoupling dalej istotnym celem programów
W większości programów za cel przyjęto zerwanie zależności pomiędzy wzrostem gospodarczym a wpływem tego wzrostu na środowisko w kontekście wytwarzania odpadów, tzw. decoupling (w zeszłym roku był on wspomniany w połowie programów). W wielu z tych dokumentów znalazło się zwiększanie efektywności materiałowej i efektywności zasobów, oddzielenie wykorzystania zasobów od wzrostu ekonomicznego i przeciwdziałanie zużyciu surowców pierwotnych. Kwestia zmniejszenia ilości szkodliwych substancji w odpadach pojawiła się w ponad połowie programów.
W siedemnastu spośród tych dokumentów znalazły się bardziej lub mniej ogólne cele ilościowe, a w 24 programach wyszczególnione zostały wskaźniki, które pokazują postępy w osiąganiu celów, w tym celów dotyczących efektywności przyjętych programów. Zaledwie 10 programów zawiera systemy monitoringu.
Informowanie i podnoszenie świadomości ekologicznej
Analiza ujawnia również szeroki zakres planowanych działań mających przeciwdziałać powstawaniu odpadów – 39 proc. z nich skupia się na etapie projektowania, produkcji i dystrybucji, 40 proc. jest związanych z fazą konsumpcji i użycia, prawie 22 proc. z kolei koncentruje się na realizacji wytycznych zawartych w dyrektywie ramowej o odpadach. Jeśli chodzi o instrumenty służące osiąganiu celów, to przeważająca część, bo aż 63 proc., opiera się na informowaniu społeczeństwa i podnoszeniu świadomości ekologicznej (np. edukacja w zakresie świadomych zakupów, w ilościach możliwych do zużycia przed upływem daty przydatności). Pozostałe instrumenty - ekonomiczne i regulacyjne - stanowią odpowiednio 16 proc. i 14 proc., a 7 proc. to dowolne porozumienia, np. branżowe porozumienia firm działających w obszarze handlu detalicznego w zakresie redukcji ilości wytwarzanych odpadów.
Raport zawiera również wykaz dobrych praktyk odnoszących się do zapobiegania wytwarzaniu odpadów. Jeśli chodzi o Polskę, to opisano w nim opracowanie i wdrożenie bazy danych poświęconej produktom, pakowaniu i gospodarce odpadami. Baza ta ma umożliwiać skuteczny monitoring działań zapobiegawczych.
Skuteczności przyjętych programów nie da się na dzisiaj zmierzyć. Dopiero kolejne opracowania pozwolą uzyskać informacje na temat rzeczywistych wdrożeń, pozwolą też powiązać wytwarzanie odpadów z czynnikami socjoekonomicznymi czy z przyjętymi wcześniej celami.
Ewa SzekalskaDziennikarz