Ślad środowiskowy i rola opakowań „szytych na miarę” w ograniczaniu strat żywności

Problematyczność zagospodarowania odpadów opakowaniowych, głównie z tworzyw sztucznych, jest często podnoszonym tematem w debacie publicznej. Rzadziej natomiast wspomina się o równie istotnej kwestii inteligentnego projektowania opakowań oraz właściwego ich używania. W rozmowie z redakcją Jaśmina Solecka, prezes Stowarzyszenia NATUREEF zrzeszającego firmy z branży opakowaniowej, produkcji żywności i recyklingu, wskazuje, że na to zagadnienie należy patrzeć kompleksowo. – Zrównoważona polityka produktowa to po pierwsze paradygmat, by w centrum uwagi mieć bezpieczeństwo żywności i konsumenta, a po drugie dążyć do znacznego ograniczenia odpadów. Na przykład: czy frytki na wynos naprawdę muszą być pakowane w trzy opakowania papierowe? Tam zaś, gdzie odpadów nie da się uniknąć, należy dążyć do odzyskania ich wartości gospodarczej, np. przez przetworzenie oraz zniwelowania lub ograniczenia ich wpływu na środowisko i zmianę klimatu – wyjaśnia Jaśmina Solecka.

Prezes NATUREEF dodaje, że odpowiedź na pytanie, jakie opakowanie dla danego produktu jest optymalne, wcale nie należy do łatwych. To kompleksowe zagadnienie, które wymaga wiedzy z kilku branż: opakowaniowej, żywnościowej, producentów/właścicieli marek oraz podmiotów z branży zagospodarowania odpadów, głównie recyklerów.

Rozmiar opakowania ma znaczenie

W centrum uwagi producentów i właścicieli marek jest uzyskanie opakowania o jak najmniejszym śladzie środowiskowym. Z kolei technolodzy żywienia intensywnie pracują nad rozwiązaniami, które umożliwiają przedłużenie świeżości i przydatności do spożycia produktów spożywczych. Stąd zróżnicowana paleta opakowań zawierających np. atmosferę modyfikowaną (dedykowana m.in. dla mięs), czy folii perforowanych (do pieczywa czy warzyw i owoców). Raport stworzony w ramach wiedeńskiego projektu STOP Waste - SAVE Food⁽¹⁾ prezentuje wyniki badań, które potwierdzają, że stosowanie odpowiednich opakowań skutecznie przeciwdziała marnowaniu żywności.

Szacuje się, że w Unii Europejskiej generowane są rocznie straty żywności na poziomie 89 mln ton, przy czym w gospodarstwach domowych marnotrawstwo szacowane jest na 38 mln ton/rok (42,6 proc.). W Polsce co sekundę marnuje się 150 kg żywności – 4,8 mln ton/rok, co w przeliczeniu daje nam 127 kg/mieszkańca/rok.

Jak jednak wyglada kwestia śladu węglowego opakowania?

- Z badań autorów ww. raportu wynika, że opakowania przyczyniają się do powstawania około 1,5-2,0 proc. łącznego śladu węglowego wytwarzanego przez europejskiego konsumenta, a dla opakowań żywności, wpływ ten kształtuje się na poziomie 0,7 proc. Natomiast łączny ślad węglowy opakowanego produktu (uwzględniając jego produkcję i dystrybucję) jest średnio ok. 30 razy większy, niż ślad węglowy samego opakowania. Innymi słowy, w przypadku pakowanej żywności tylko około 3-3,5 proc. wpływu na klimat generuje sam proces pakowania. Wynika z tego, że aby stosowanie opakowań opłacało się z punktu widzenia ochrony klimatu, wystarczy, że przyczynią się one do zmniejszenia ilości marnowanej żywności o ponad 3,5 proc. To powinno uzmysłowić nam, że decyzje zakupowe powinny być racjonale i optymalne dla środowiska. Lepiej kupić serek w małym opakowaniu i zjeść go w całości, niż w dużym opakowaniu i połowę wyrzucić do kosza na śmieci – argumentuje Jaśmina Solecka.

Zupełnie inną kwestią jest marketingowa rola opakowania, która powinna być minimalizowana, o ile nie spełnia kryteriów środowiskowych.

Praktyczny przewodnik: jak liczyć ślad środowiskowy produktu?

Podręcznik obliczania śladu środowiskowego produktów dla branży opakowań wg standardu PEF

Na początku 2021 r. Stowarzyszenie NATUREEF rozpoczęło projekt, którego celem było stworzenie praktycznego przewodnika, w jaki sposób podejść do tematu liczenia śladu środowiskowego produktu. – Punktem wyjścia były rozmowy ze wszystkimi członkami Stowarzyszenia na temat znajomości tematu i doświadczeń praktycznych. Okazało się, że zapotrzebowanie na fachową wiedzę w obszarze definicji (ślad węglowy, ślad środowiskowy, LCA), określenia ram prawnych, czy wreszcie liczenia śladu węglowego jest bardzo duże – wyjaśnia Jaśmina Solecka. W efekcie przy zaangażowaniu ekspertów z Polski i z zagranicy powstał przewodnik, który niejako krok po kroku pokazuje, jak wdrożyć cały proces w firmie. – Bardzo pomocne okazało się doświadczenie praktyczne jednej z zrzeszonej firm, która miała już doświadczenie w obliczaniu śladu środowiskowego. Dużą wartością dodaną całego procesu było określenie tzw. hotspotów, czyli punktów zapalnych, które w istotny sposób determinują skalę emisji gazów cieplarnianych, głównie CO₂. Wyliczenia wykazały m.in., że kluczową rolę w całym procesie odgrywa zużycie energii potrzebnej do produkcji opakowania. Jeśli pochodziła z odnawialnych, a nie konwencjonalnych źródeł, ślad środowiskowy produktu automatycznie zmniejszał się o 30 proc.– wyjaśnia Solecka.

Przewodnik powstał dzięki zaangażowaniu firm zrzeszonych w NATUREEF i wśród nich jest dystrybuowany. Dostęp do niego otrzymują też podmioty, które składają akces do organizacji.

Badania kontra greenwashing

Jak dodaje Jaśmina Solecka, Stowarzyszenie NATUREEF powstało w celu budowania relacji między szerokim gremium interesariuszy, stąd ambicja tworzenia platformy wiedzy z wielu przenikających się dziedzin. - Kwestia liczenia śladu środowiskowego, podobnie jak np. znakowania produktów, należy do działań horyzontalnych, które dotyczą wszystkich branż. Ściśle współpracujmy także z organizacjami europejskimi, które mają podobny do naszego profil działalności, jak np. CEFLEX (The Circular Economy for Flexible Packaging), co pozwala na międzynarodową wymianę doświadczeń i dobrych praktyk - dodaje Solecka.

W styczniu 2022 r. Stowarzyszenie będzie uczestniczyć wspólnie z organizacjami z Niemiec i Belgii w projekcie badawczym, który będzie miał na celu stworzenie funkcjonalnych i recyklingowalnych opakowań z powlekanego papieru do produktów żywnościowych. Dla każdego z nowych produktów zostanie wyliczony ślad środowiskowy.  – Obserwujemy, że greenwashing jest tak powszechny, że czasem nawet eksperci zastanawiają się, co jest korzystniejsze dla środowiska. Prozaiczny przykład: mamy potrzebę wysuszenia rąk i możemy to zrobić na kilka sposobów: użyć ręcznika jednorazowego papierowego, ręcznika wielorazowego lub skorzystać z automatycznej suszarki (dmuchawy). Analogicznie w projekcie będziemy porównywać ślad środowiskowy nowych opakowań z powlekanego papieru oraz ich dotychczasowych odpowiedników z tworzywa sztucznego, które zapewniają tą samą funkcjonalność – zabezpieczenie konkretnego produktu. Celem jest przedstawienie obiektywnych danych, które z opakowań są faktycznie bardziej przyjazne dla planety – konkluduje Jaśmina Solecka.

Strategie biznesowe firm wskazują, że są one w pełni świadome faktu, że tematu śladu środowiskowego nie da się już uniknąć.

Artykuł powstał we współpracy ze Stowarzyszeniem Natureef