Budownictwo na łasce energetyki? Ślad węglowy budynku zależy nie tylko od źródła zasilania

Warszawa z lotu ptaka
© Aleksander

Efektywny energetycznie sektor budownictwa⁽¹⁾ jest jednym z ośmiu priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu (więcej w grafice). Nie bez kozery. Niemal 40 proc. globalnych (bezpośrednich i pośrednich) emisji CO₂ przypada na budownictwo – wynika z danych Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA)⁽²⁾. Tegoroczny raport „2021 Global status report for buildings and construction” Programu Środowiskowego ONZ ds. Środowiska (UNEP) oraz Global Alliance for Buildings and Construction mówi dokładnie o 38 proc., co odpowiada emisji 13,1 GtCO₂e (gigaton ekwiwalentu dwutlenku węgla) rocznie. Choć obostrzeniom wywołanym pandemią przypisuje się spadek emisji z tego sektora o 10 proc. r/r (2020 vs. 2019 r.)⁽³⁾, autorzy raportu spodziewają się obecnie ponownego wzrostu. Jak zauważają, ok. 14 proc. planów odbudowy (po pandemii) jest skupionych na rozwoju sektora budownictwa, ale działania służące dekarbonizacji są uwzględnione w sposób niewystarczający. Jakie są potrzeby transformacji? Jak podaje IEA, do osiągnięcia zerowych emisji netto w 2050 r. w tym sektorze, niezbędne będzie ograniczenie bezpośrednich emisji CO₂ o 50 proc. oraz spadek emisji pośrednich o 60 proc. (pochodzących z energii dostarczanej do budynków).

Iż swe emisje mają

Globalne emisje CO2 w budownictwie© PLGBC

Jako, że obecnie ślad operacyjny przewyższa wbudowany (patrz grafika), redukcja zapotrzebowania na energię w budynkach jest pierwszą wskazywaną ścieżką zmniejszenia ich śladu węglowego. Także w Polsce. Raport Polska Zeroemisyjna 2050 WWF Polska podaje za Krajową Agencją Poszanowania Energii (KAPE), że potencjał oszczędności energii końcowej w Polsce może przekroczyć 155 tys. GWh rocznie. - W wyniku zmniejszenia zapotrzebowania budynków na energię, możliwe będzie zredukowanie ponad 46 mln ton CO₂ (…) rocznie – czytamy w raporcie. Istotnym rozróżnieniem pod kątem zużycia energii (a co za tym idzie, emisyjności) jest okres, w którym wzniesiono budynek. Przywołana w dokumencie analiza Forum Energii wskazuje na znaczną różnicę w zużyciu energii polskich budynków: nawet 450 kWh/m2*rok (budynki sprzed 1918 r.) w stosunku do 50 kWh/m2*rok (budowane od 2021 r.).

Czy stare budynki stoją zatem na przegranej pozycji? - Możliwości techniczne pozwalają radykalnie ograniczyć zużycie energii w istniejących budynkach, niezależnie od okresu, w którym były one wznoszone – dodaje nadziei raport WWF. W ramach rekomendacji wskazuje wsparcie głębokiej termomodernizacji i bezemisyjnych źródeł ciepła, wprowadzenie zakazu stosowania węgla do ogrzewania budynków najpóźniej od 2030 roku oraz premię renowacyjną dla budynków zabytkowych. - Wsparcia wymaga zakup systemów wykorzystania kolektorów słonecznych nie tylko do przygotowania ciepłej wody użytkowej, ale także na cele grzewcze, np. jako dolne źródło dla pomp ciepła. Również wsparcia finansowego (np. w ramach programów NFOŚiGW) wymaga wprowadzenie kolektorów hybrydowych PVT, urządzeń trigeneracyjnych, systemów pomp ciepła zasilanych przez energię elektryczną wytworzoną w instalacjach fotowoltaicznych – zaleca raport.

Nie tylko użytkowanie

Kolejna odsłona emisyjności budownictwa wiąże się z produkowanymi odpadami. Jak podpowiada Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego (PLGBC) w „Mapie drogowej dekarbonizacji budownictwa do roku 2050⁽⁴⁾”, emisje z odpadów budowlanych powstają w trzech procesach: budowy, rozbiórki i składowania (40 proc. odpadów stałych na świecie pochodzi z procesów budowlanych).

Odsieczą byłoby zamknięcie obiegu materiałów budowlanych. Jak podaje Europejska Agencja Środowiska, na redukcję emisji gazów cieplarnianych o 130 mln ton, czyli aż o 61 proc., do 2050 r.⁽⁵⁾ pozwoliłoby ograniczenie zużycia oraz ponowne wykorzystanie betonu, cementu i stali w sektorze budowlanym (więcej w artykule). W ślad za tymi wnioskami, w Portugalii trwają obecnie prace nad platformą⁽⁶⁾, która pozwoli obliczyć korzyści środowiskowe i ekonomiczne, wynikające z ponownego użycia materiałów budowlanych pochodzących z rozbiórki budynków. Co istotne - wg autorów Mapy drogowej PLGBC - znaczenie wbudowanego śladu węglowego⁽⁷⁾ będzie rosło wraz z rozwojem technologii pozwalających na zmniejszenie energochłonności budynków.

Dla kontekstu dość przywołać emisyjność produkcji betonu. - Gdyby cały sektor produkcji cementu (z którego powstaje beton) uznać za kraj, zajmowałby on trzecie miejsce na liście największych emitentów CO₂ na świecie, zaraz za Chinami oraz USA. Szacuje się, że cement stanowi 8 proc. w rocznej skali globalnych emisji dwutlenku węgla⁽⁸⁾ – czytamy na blogu jednej z międzynarodowych firm konsultingowych. - Doskonałym przykładem tego, jak duże znaczenie ma wbudowany ślad węglowy, jest proces produkcji najpowszechniej stosowanych materiałów konstrukcyjnych budynku – cementu i stali. Z produkcji cementu zostało wyemitowanych w 2017 roku ok. 20 Mt CO₂e, co stanowiło 22 proc. całkowitej emisji polskiego przemysłu, z kolei produkcja stali odpowiadała za 9 proc. tych emisji (ok. 8 Mt CO₂e) – wtóruje raport PLGBC.

Zobacz [WIDEO]: Jak będzie wyglądało budownictwo przyszłości? Gdynia i Karlino wiedzą więcej

Budowlane remedium

Jaka jest odpowiedź na te potrzeby? Europejska fala renowacji, w którą wpisują się polskie plany, czyli tzw. Długoterminowa Strategia Renowacji. Jak głosi projekt, 66 proc. budynków w Polsce ma zostać doprowadzonych do standardu pasywnego w 2050 roku. Dokument przedstawiono do konsultacji w lutym 2021 r. Choć ostateczny jego kształt nie jest dostępny, co nieco mówią krajowe postanowienia. - Polska zobowiązała się do 7-proc. redukcji emisji GHG w sektorach non-ETS w latach 2021-30. Kompleksowa termomodernizacja i renowacja 3 proc. zasobów budynków rocznie, przy zachowaniu zasady głębokiej termomodernizacji (redukcja zapotrzebowania na energię i wymiana źródła energii), pozwoliłyby na niemal całkowite osiągnięcie tego celu – mówiła w rozmowie z Teraz Środowisko Agnieszka Strzemińska, prezydentka PLGBC.

Branża budowlana nie czeka z założonymi rękami. Przedstawia ambitną wizję na rok 2050. - Wszystkie budynki powinny charakteryzować się zerowym operacyjnym śladem węglowym, natomiast budynki nowe i poddawane modernizacji – zerowym śladem węglowym netto w całym cyklu życia (czyli zerowym bilansem wbudowanego i operacyjnego śladu węglowego) – głosi wspomniana Mapa drogowa dekarbonizacja budownictwa. Materiał przedstawia wytyczne dla dziewięciu grup zaangażowanych w ograniczenie emisyjności sektora: administracja rządowa; administracja samorządowa; deweloperzy, inwestorzy i właściciele budynków; instytucje finansowe; projektanci (architekci, inżynierowie budownictwa); producenci materiałów budowlanych; wykonawcy; zarządcy oraz stowarzyszenia zawodowe i uczelnie. Okres do 2050 roku podzielono na pięcio- i dziesięciolecia, w których każda z grup otrzymuje zestaw rekomendacji. Wśród wskazań powtarza się podnoszenie poziomu wiedzy, powszechne wykonywanie analiz śladu węglowego czy wdrażanie planu dekarbonizacji budynków należących odpowiednio do samorządu, zajmowanych przez władze publiczne czy będących w portfolio deweloperów.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.