Budynki z recyklingu? Szwajcarzy opowiadają o swoich doświadczeniach

© 2ragon

O zmianach w sektorze budownictwa, potrzebie zmiany paradygmatu i o miejscu nowoczesnych rozwiązań⁽¹⁾ rozmawiano podczas Polish Swiss Innovation Day, zorganizowanego przez Ambasadę Szwajcarii w Polsce.

Szwajcaria wciąż jest na drodze do dekarbonizacji. - Potrzebujemy nowych rozwiązań dla prawie 70% zużycia energii końcowej w Szwajcarii. I to nie jest prosta sprawa (…). 45% zużycia energii końcowej przypada w Szwajcarii na budynki – mówił dr Peter Richner, wicedyrektor w EMPA, szwajcarskim instytucie badawczym, skupionym na materiałoznawstwie. Richner wskazał czynniki wpływające na redukcję śladu węglowego, dzieląc je na technologiczne i socjo-ekonomiczne. Podał, że Szwajcaria w 30 lat zredukowała swoje emisje gazów cieplarnianych „tylko o 28 %”, a na ograniczanie pozostałej części zostało tyle samo czasu (do 2050 r.).

Przyszłe wykorzystanie budynków niewiadomą

Jednym z problemów Szwajcarii jest modernizacja starych budynków wielorodzinnych. Richner podzielił się przykładem wykorzystania dronów do uzyskania trójwymiarowego obrazu i analiz takiego budynku. Modernizacja przebiegała przez dodanie prefabrykowanych elementów z zewnątrz budynku. Dzięki temu uzyskano redukcję zużycia energii o 80-90%. W miejsce dachu dodano mieszkanie, którego sprzedaż pozwoliła sfinansować cały projekt renowacyjny. Realizacja miała miejsce w 2009 r. - Nawet jeśli idziemy naprzód w kwestii badań naukowych, ponosimy kompletną porażkę, jeśli chodzi o wdrożenia. To kompletnie niedorzeczne, żeby po 15 latach wciąż pokazywać ten przykład – stwierdził. Zaprezentował też nowy budynek, oparty na szkielecie uzupełnianym modułowo. Dzięki temu konstrukcję można przebudowywać, zależnie od zmieniających się potrzeb użytkowników danej nieruchomości. Wygląda to jak szafka znanej sieci sklepów, do której – bagatela, z pomocą dźwigów – można wstawiać wybrane klocki. Te, mogą być przygotowanym wcześniej mieszkaniem, lokalem biurowym czy usługowym. W kwestii zasilania postawiono na źródła odnawialne, magazyny bateryjne oraz magazyn ciepła, a także elektrolizer do produkcji wodoru. W zuryskim projekcie, nazwanym Nest concept, dzięki samemu sterowaniu zużyciem udało się zredukować zapotrzebowanie na energię o 23%. Wokół projektu skupiło się 150 partnerów biznesowych i instytucjonalnych.

- Budynki powinny być projektowane na tyle elastycznie, by móc się dostosować do przyszłych potrzeb – wskazywała Agnieszka Kalinowska-Sołtys, prezes Stowarzyszenia Architektów Polskich SARP. Podkreśliła, że nie sposób dziś przewidzieć, jaka będzie koniunktura, potrzeby, sposoby użytkowania budynków i warunki zewnętrzne, co jest głównym wyzwaniem przy projektowaniu i konstrukcji budynków na długie lata. Zaznaczyła, że użytkowanie budynku odpowiada za kluczową część śladu węglowego.

Jak wskazała z kolei Alicja Kuczera, prezes Stowarzyszenia PLGBC, 21% emisji przypada na materiały, a 79 % to tzw. ślad węglowy operacyjny. Kuczera podkreśliła zasobochłonność budynków (np. odpowiadają za 30% zużycia wód słodkich w UE i 50% zasobów naturalnych) i dodała, że branża budowlana potrzebuje do zmiany bodźców legislacyjnych. Primo, chodzi o strategię dekarbonizacji sektora (o pierwszej strategii dekarbonizacji budownictwa do 2050 r. autorstwa PLGBC pisaliśmy tutaj, w tym roku planowana jest jej aktualizacja). Pomocny na polskim podwórku byłby też rządowy uniwersalny standard dla liczenia śladu węglowego budynków. Podała przykład niemieckiej bazy produktów dostępnych na rynku budowlanym, w której można znaleźć niezależnie wskazany ich ślad węglowy (tzw. eco-bau-dat).

Czytaj też: Jak zmniejszyć ślad węglowy budynków? Deklaracje EPD

Odbudowa Ukrainy przebudową myślenia w budownictwie?

Niesztampowy sposób myślenia zaproponowała Barbara Buser z Zirkular, do czego nawiązujemy we wstępie artykułu. - Ważne jest korzystać z tego, co już mamy, nie budować wszystkiego od nowa - korzystać z naturalnych materiałów i budować z myślą o recyklingu – mówiła. Swoją działalność rozpoczęła powróciwszy z Afryki, zderzona z rozrzutnością rodaków. Wówczas zaangażowała do działania ludzi bezrobotnych, wyszukując wspólnie nadających się do użytku elementów z wyburzeń budynków (np. starych umywalek). Zaczęła je sprzedawać w latach 90, tworząc poświęconą temu pionierską stronę internetową. Działalność się rozwijała. Na konferencji Buser opowiedziała o budynku w szwajcarskim Winterthur, który poddano nietypowej modernizacji, wyróżnionej w 2021 r. specjalną nagrodą Holcim award for sustainable construcion. Znów, dobudowano kolejne piętro, jednak celem było wykorzystanie jak największej ilości materiałów z recyklingu. Ambitnie założono pozyskanie 100% materiałów z drugiego obiegu. Ostatecznie udało się ich zapewnić 70%, wszystkie uratowane z rozbiórek z zatwierdzeniem badań wytrzymałościowych i jakościowych. Jak mówiła Buser, dzięki wykorzystaniu surowców wtórnych udało się zredukować emisje CO₂ o 60%. A potencjał jest jeszcze większy. W Winterthur, z powodu ówczesnych wymogów prawnych jako podłoże wykorzystano cement, a obecnie w modernizowanych budynkach używa się gliny.

Istotny był też aspekt ekonomiczny. Po konsultacji z najemcami okazało się, że wolą płacić mniejsze rachunki i wchodzić po schodach niż ponieść koszt modernizacji starej windy. – Dla mnie, to jest zrównoważone rozwiązanie; skonsumowano mniej pieniędzy, mniej zasobów, a do tego jest to działanie prospołeczne, bo najemcy nie muszą więcej płacić (ani zapisywać się do fitness klubu) – mówiła Buser. Co ciekawe, klient postawił dwa warunki: budynek ze „starych” materiałów nie może być droższy niż nowy budynek i muszą za nim podążać efekty naukowe. To dlatego po zakończeniu budowy powstała książka, która stała się swoistą biblią dla tworzenia budynków z recyklingu.

Barbara Buser podkreśliła, że przyświeca jej idea „design by availability” (zaprojektowane według dostępności). Jej zdaniem, takie podejście powinno przyświecać dalszemu rozwojowi sektora. Tu odniosła się do odbudowy Ukrainy. Podając przykłady organizacji już dziś wspierających Ukraińców (wspomniane na początku okna z drugiego obiegu, wysyłane Ukraińcom z Polski i Szwajcarii), zaznaczyła, że tak rozumiana, racjonalna pod kątem zasobów odbudowa Ukrainy mogłaby stać się okazją do przemiany myślenia o budownictwie we wszystkich krajach europejskich.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog