Co powinien uwzględniać plan adaptacji do zmian klimatu?

Krzysztof Kutek i Marcin Ćmielewski
Krzysztof Kutek – kierownik Pionu Wody w Arcadis; Marcin Ćmielewski – specjalista ds. gospodarki wodnej © Arcadis

Powodzie, susze, fale wysokich temperatur, huragany czy gwałtowne burze - zmiany klimatu i związane z nimi ekstremalne zjawiska pogodowe są niezaprzeczalnym faktem. Dla miast wiążą się z wielkimi wyzwaniami, do których mogą się przygotować tworząc plany adaptacji do zmian klimatu.

Zadaniem takich planów jest diagnoza miasta – ocena jego wrażliwości, ekspozycji, podatności oraz potencjału adaptacyjnego do zmian klimatu. Zawierają one zestaw działań dedykowanych miastu, odpowiadający na konkretne zjawiska związane ze zmianami klimatu, takie jak powodzie, susze czy fale upałów.

Plan adaptacji kompleksowo opisuje wyzwania stojące przed miastem i wskazuje, jak się na nie przygotować. Uwzględnia możliwe scenariusze zmian klimatu, kierunki tych zmian oraz konsekwencje ich wystąpienia.

Po pierwsze diagnoza

Kluczowym zadaniem jest diagnoza wpływu klimatu na miasto. Do jej przeprowadzenia niezbędna jest analiza każdego elementu, z którego składa się organizm miasta [patrz ramka]. Ważne jest kompleksowe podejście do zagadnienia, ponieważ każde miasto to mechanizm składający się z wielu trybów. Problem z jednym elementem może wpłynąć na funkcjonowanie miasta jako całości.

Pierwszym krokiem w diagnozie jest ocena jego wrażliwości na zmiany klimatu w poszczególnych obszarach. Pozwala na określenie wpływu zjawisk klimatycznych na działanie każdego sektora. Po niej następuje ocena ekspozycji poszczególnych sektorów miasta na zjawiska klimatyczne. Przeprowadza się ją badając historyczne trendy poszczególnych zjawisk klimatycznych i ich pochodnych. Brana jest tu pod uwagę temperatura minimalna i maksymalna, wielkość opadów, występowanie mgieł, a także fale upałów, powodzie czy osuwiska.

W dalszej kolejności, niezbędna jest ocena potencjału adaptacyjnego, wskazująca mocne i słabe strony miasta w kontekście przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian klimatu. Ostatnim etapem jest natomiast ocena podatności miasta na zmiany klimatu. Jest ona funkcją ocenionych wcześniej elementów, tzn. wrażliwości, ekspozycji i potencjału adaptacyjnego miasta.

Wybór odpowiedniej metody

Diagnozę miasta, dopełnia się oceną ryzyka, która uwzględnia prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska oraz związane z tym konsekwencje. To wszystko determinuje dobór odpowiednich sposobów adaptacji. Dla ułatwienia, tworzone są pakiety adaptacyjne, w których proponowane są zarówno działania twarde - techniczne, jak i miękkie – edukacyjno-informacyjne czy organizacyjne. Rozwiązania miękkie, wbrew pozorom, są bardzo istotne, gdyż pozwalają na zwiększenie świadomości mieszkańców i przygotowanie ich do nowych warunków klimatycznych.

Rysunek 2 Elementy diagnozy miasta© Arcadis

Najlepiej jest, gdy plan adaptacji zawiera kilka pakietów działań, które można ze sobą porównać. Do wyboru rekomendowanej opcji proponuje się zastosowanie analizy wielokryterialnej (ang. multi-criteria decision analysis - MCA), uwzględniającej szereg kryteriów: adaptacyjnych, społecznych, środowiskowych, ekonomicznych oraz tych związanych z czasem realizacji. Dla uzasadnienia przeprowadzenia konkretnych inwestycji, stosuje się także analizę kosztów i korzyści (ang. cost-benefit analysis - CBA), która pozwala zobaczyć samorządom realną, długoterminową korzyść z przeprowadzenia proponowanych działań.

Sposób, aby zadbać o bezpieczeństwo mieszkańców

Poszczególne etapy prowadzące do oceny podatności miasta, wraz z oceną ryzyka, stanowią bazę do podejmowania kolejnych kroków adaptacyjnych. Plan adaptacji staje się więc swego rodzaju narzędziem, które umożliwia rozwój, bez względu na negatywne skutki, związane ze zmieniającym się klimatem.

Przykładem tak opracowanego planu adaptacji jest dokument stworzony przez kanadyjskie Vancouver pt. „Climate Change Adaptation Strategy”. W związku z położeniem nad Oceanem Spokojnym, za największe zagrożenie dla miasta uznano ryzyko powodzi – zarówno od strony oceanu, jak i spowodowanej przez deszcze nawalne. Ważnym elementem planu adaptacji Vancouver była także kwestia zarządzania „miejskim lasem” (ang. urban forest management plan). Oprócz tego, wskazano istotną rolę podniesienia odporności dwóch systemów - wodociągowego oraz energetycznego (wraz z zasilaniem awaryjnym). Plan stanowi „żywy dokument”, który będzie rewidowany i aktualizowany, wraz z postępem wiedzy o zmianach klimatu oraz rozwojem technologii i rozwiązań adaptacyjnych. Modelowo, daleko posunięta elastyczność wdrażania planu, jest równie istotna jak staranna diagnoza.

W Arcadis prowadzimy obecnie prace nad podobnymi rozwiązaniami dla polskich miast, a o ich pierwszych efektach będziemy mogli mówić w przyszłym roku⁽¹⁾.

Krzysztof Kutek – Kierownik Pionu Wody, Arcadis
Marcin Ćmielewski – Specjalista ds. Gospodarki Wodnej, Arcadis

Artykuł powstał we współpracy z Arcadis