Polityka klimatyczna wymaga redystrybucji? Co zapisać w strategii rozwojowej kraju

© Achmad Khoeron

- Polska znajduje się w kryzysie zarządzania strategicznego (…) – diagnozuje think-thank, którego najnowsze opracowanie⁽¹⁾ poświęcone jest finalizacji prac nad Koncepcją Rozwoju Kraju 2050 (KRK 2050). Wizyjno-analityczny dokument przygotowywany w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej ma identyfikować kierunki rozwojowe Polski do połowy XXI w., a także określić kluczowe wyzwania i trendy, które będą na ten rozwój oddziaływać. Formalna definicja KRK została wprowadzona w 2020 r. po nowelizacji ustawy z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Mowa o, jak czytamy w raporcie Instytutu Reform, dokumencie „o najwyższej randze w hierarchii dokumentów o charakterze strategicznym, nad którym prowadzone są prace w Polsce”, który sam w sobie jednak nie stanowi gotowej strategii i, sam pozbawiony dokładnych celów i wskaźników, ma dopiero służyć jako podstawa do jej nakreślenia. Jako punkt odniesienia KRK 2050 będzie też wykorzystywana do opracowywania strategii wojewódzkich, gminnych czy ponadlokalnych. Publiczne konsultacje Koncepcji zakończyły się we wrześniu br., a ostateczny kształt dokumentu powinien zostać przedstawiony do końca roku. Jak przypomina Instytut Reform, poza średniookresową strategią rozwoju kraju, KRK ma zainspirować również aktualizacje takich strategii jak Polityka Energetyczna Polski do 2040 roku (PEP 2040) czy Polityka Ekologiczna Państwa do 2030 roku.

Czytaj też: Jak ocenić KPEiK? Instytut Reform opracowuje kryteria

Odporność na szoki

Raport omawia strukturę i metodyczne założenia dokumentu, który obejmuje identyfikację megatrendów, wyzwań, wizji i scenariuszy. Jeden ze wskazanych megatrendów o charakterze globalnym mówi o zwiększonej dynamice zmian środowiskowych, takich jak zmiana klimatu czy spadek różnorodności biologicznej. Związane z tym wyzwania o środowiskowym, ale i ekonomicznym wymiarze to stworzenie „nowoczesnej gospodarki respektującej środowisko naturalne i klimat”, poza transformacją energetyczną i wykorzystaniu technologicznych szans stawiającą również na tzw. gospodarkę umiaru. Jeden z czterech wyróżnionych w KRK 2050 scenariuszy przyszłości naszego kraju mówi o funkcjonowaniu w realiach przerwanych łańcuchów dostaw oraz niedoboru. Pożądana i optymistyczna wizja rozwoju jako pewnego stanu idealnego obok odporności gospodarki na szoki i kryzysy zakłada m.in. zachowanie naturalnych zasobów z ochroną ekosystemów i zdrowia publicznego. Wśród siedmiu wniosków Koncepcji za odnoszące się do środowiska można uznać przede wszystkim wniosek dot. wzmacniania odporności państwa na kryzysy, jakie wynikają ze zwiększonej niestabilności (m.in. klimatycznej), a także wniosek o podniesieniu rangi planowania przestrzennego. Ogólny charakter ma także „dostosowanie paradygmatu rozwoju kraju do globalnych wyzwań”.

Wzmocnić planowanie strategiczne

- Koncepcja Rozwoju Kraju 2050 (…) może i powinna być także punktem wyjścia dla wzmocnienia planowania strategicznego polityki klimatyczno-energetycznej Polski – czytamy w raporcie. W ocenie Instytutu Reform mamy aktualnie do czynienia z kryzysem strategicznego zarządzania tym obszarem, o czym świadczy m.in. brak aktualizacji PEP2040, niezakończony proces aktualizacji Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu (KPEiK) czy brak strategii określającej wkład w ogólnounijną neutralność klimatyczną do 2050 r. (nie przygotowaliśmy jej jako jedyne państwo w UE). Komentując obecne elementy KRK 2050, eksperci krytykują osobne potraktowanie kwestii rozwoju gospodarczego i ochrony środowiska w wyzwaniu „Nowoczesna gospodarka respektująca środowisko naturalne i klimat”. - Taki tytuł sugeruje, że dekarbonizacja zawsze ogranicza rozwój gospodarczy, pomijając potrzebę zrównoważonego rozwoju, który wykracza poza wskaźniki konsumpcji i wzrostu PKB – stwierdzają. Zamiast akcentowania nowoczesności przyszłej gospodarki, Instytut opowiada się za podkreśleniem odporności, która pozwoli osiągnąć wysoką produktywność poprzez związane z dekarbonizacją przewagi konkurencyjne i zmniejszyć zależność od czynników zewnętrznych. - Przykładem jest zmniejszenie energochłonności przemysłu i budynków, co ogranicza skutki skoków cen na rynkach energii – głosi raport. Jak piszą autorzy, gospodarka musi szanować granice środowiskowe, które powinny znaleźć odzwierciedlenie w regulacjach.

Czytaj też: Dekarbonizacja przemysłu energochłonnego. Potrzeba 650 instalacji CCS do 2028 r.?

Redystrybucja

Koncepcja Rozwoju Kraju 2050 dokładniej opisuje zidentyfikowane przez siebie wyzwania; możemy zatem dowiedzieć się, że transformację energetyczną uznano za „podstawowy warunek rozwoju Polski”, a poza energetyką potrzeba zmian także w transporcie, przemyśle, rolnictwie, logistyce czy budownictwie. Dokument mówi o potrzebie modernizacji systemu energetycznego i wsparciu dla energetyki obywatelskiej. „Ochrona kapitału naturalnego i gospodarka umiaru” mają polegać m.in. na ochronie ekosystemów morskich, zrównoważonym rolnictwie czy „utrzymaniem spójnej struktury przyrodniczej kraju”. Instytut Reform zaleca, aby strategie rozwojowe uwzględniły m.in. społeczny wymiar transformacji, rozumiany w odniesieniu do jakości i kosztów życia całego społeczeństwa (a więc szerzej niż tylko w kontekście sprawiedliwej transformacji regionów powęglowych). Według autorów raportu, polityka klimatyczna musi opierać się m.in. na mechanizmach redystrybucyjnych – zwłaszcza w okresie przejściowym – które będą przeciwdziałać rosnącym nierównościom i wdrożą zasadę „zanieczyszczający płaci”. Społeczny wymiar w ocenie ekspertów nie jest wystarczająco uwzględniony w KRK 2050, tymczasem jego poważne potraktowanie pozwoliłoby m.in. na rozwiązanie problemów ubóstwa energetycznego czy transportowego.

Czytaj też: Krok bliżej do termomodernizacji i czystego transportu. Społeczny Plan Klimatyczny zapisany w ustawie

Elektryfikacja i przemysł

Think-thank rekomenduje też uwzględnienie w średniookresowej strategii rozwoju kraju elektryfikacji gospodarki (zgodnie z przywołanymi szacunkami Komisji Europejskiej do 2040 r. zapotrzebowanie na energię elektryczną zwiększy się o 31-34% w porównaniu z rokiem 2021). Sugerowane środki obejmują zwiększanie popytu na energię za pomocą zachęt taryfowych, rozbudowę infrastruktury sieciowej czy lepsze planowanie przestrzenne. - Priorytetowe potraktowanie elektryfikacji nie powinno przy tym prowadzić do pominięcia innych technologii dekarbonizacyjnych, np. wychwytu i składowania dwutlenku węgla czy też stosowania gazów zeroemisyjnych – uzupełniają eksperci. Elektryfikacja, gazy zeroemisyjne, ale i np. technologie SMR (małe reaktory jądrowe) lub technologie wychwytu i składowania dwutlenku węgla wiążą się też z wymienioną dalej transformacją przemysłu. „Zintegrowane i zrównoważone” podejście do rozwoju, uwzględniające granice środowiskowe, w ocenie Instytutu Reform powinno być fundamentem klimatyczno-energetycznego aspektu przyszłych strategii rozwojowych. Eksperci wzywają rząd do jak najszybszego ogłoszenia agendy działań strategicznych, tak aby polityki publiczne wpisywały się w długoterminowe cele i nie polegały tylko na bieżącym reagowaniu.

Szymon Majewski
Dziennikarz