Dostępne sposoby na implementację dyrektyw odpadowych – Część 2. Odpadowego ABC

Magdalena Dziczek
Dyrektor Biura Zarządu Związku Pracodawców Przemysłu Opakowań i Produktów w Opakowaniach EKO-PAK

Najpóźniej do stycznia 2023 roku wprowadzony powinien zostać mechanizm Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta, którego kształt wskazano w art. 8a dyrektywy w sprawie odpadów. Zgodnie z postanowieniami tam zawartymi producenci wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach zobligowani są do pokrycia co najmniej 80 proc. kosztów: selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych, ich transportu i przetwarzania (przygotowania do recyklingu), po odjęciu przychodów ze sprzedaży surowców; edukacji mieszkańców oraz utrzymania systemu sprawozdawczego w zakresie gospodarki odpadami opakowaniowymi.

Sposoby realizacji obowiązku

Zadanie to mogą realizować samodzielnie lub kolektywnie w ramach systemów Rozszerzonej Odpowiedzialności Producentów, za pośrednictwem Organizacji Odzysku oraz Dobrowolnych Porozumień.

Aby zachęcić producentów do wprowadzania opakowań przydatnych do recyklingu, obciążenia wynikające z Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta powinny być zróżnicowane. Rozróżnienie to bazować będzie na co najmniej trzech cechach opakowania: jego trwałości, przydatności do naprawy, ponownego użycia i recyklingu oraz obecności substancji niebezpiecznych.

Z zastrzeżeniem jednak, że koszty nie mogą przekroczyć wartości niezbędnej do zagospodarowania odpadów w sposób efektywny kosztowo, a także będą ustalane w sposób przejrzysty między zainteresowanymi stronami.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że cele wyznaczone gminom i producentom realizowane będą w dużej mierze tym samym odpadem opakowaniowym, co skłania do wniosku, że konieczne jest tworzenie systemu wspólnego dla obu tych grup. Co więcej środki wpłacane przez wprowadzających muszą stanowić wsparcie dla systemu komunalnego, zdejmując z mieszkańców obowiązek pokrywania kosztu selektywnej zbiórki i zagospodarowania selektywnie zebranych odpadów opakowaniowych.

Obowiązki wynikające z dyrektywy SUP

W maju opublikowany został kolejny akt prawny z obszaru odpadowo – opakowaniowego, jest to dyrektywa w sprawie ograniczenia wpływu na środowisko niektórych wyrobów jednorazowych z tworzyw sztucznych (SUP)⁽¹⁾, która zwiększa dodatkowo obowiązki dla producentów wprowadzających na rynek napoje w butelkach z tworzyw sztucznych.

Zgodnie z postanowieniami dyrektywy producenci będą mieli obowiązek zbiórki i przekazania do recyklingu: 77 proc. butelek po napojach w 2025 r. i 90 proc. butelek po napojach w 2029 r.

A także wykorzystania w nowych produktach określonej ilości surowców wtórnych: 25 proc. w butelkach PET w 2025 r. i 30 proc. we wszystkich plastikowych butelkach do napojów w 2030 r.

Wskazano trzy możliwe sposoby realizacji powyższych obowiązków:

• poprzez ustanowienie odrębnych celów w ramach systemów Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta (organizacji odzysku),
• poprzez system depozytowy,
• poprzez zawarcie dobrowolnego porozumienia producentów napojów z organami administracji publicznej.

Dodatkowo, producenci zobligowani zostali do zapewnienia trwałego przytwierdzania nakrętek do plastikowych butelek, co musi nastąpić do 2024 r., a także do pokrywania kosztów uprzątania terenów publicznych z plastikowych butelek po napojach, a następnie kosztów transportu i przetwarzania tych butelek. Metodologia wyliczania wartości wkładów finansowych ma zostać opublikowana przez KE do kwietnia 2020.

Alternatywne drogi do osiągnięcia celu

Dyrektywa SUP nakłada na wprowadzających bardzo ambitne obowiązki, wskazując jednakowoż możliwe ścieżki osiągnięcia celu. Każdy kraj członkowski ma prawo do wybrania własnej drogi. Najważniejsze, by przyjęty sposób zbiórki w celu recyklingu opakowań umożliwiał jednocześnie osiągnięcie wymogu udziału surowców wtórnych w nowych butelkach plastikowych do napojów.

Te wymagania podsycają dyskusję na temat możliwych sposobów ich realizacji. Pojawiają się więc liczne pomysły, niestety czasem sprowadzające opinię publiczną na manowce. Mylone są bowiem poszczególne narzędzia realizacji, a niektóre pojęcia traktowane są wymiennie. Warto więc oczyścić debatę publiczną z przekłamań i bliżej spojrzeć na to, o czym tak naprawdę powinno się rozmawiać.

Bo w gospodarce odpadami narzędzi jest kilka, ale każde z nich ma inny cel i formę realizacji. Są nimi: kaucja, depozyt, opłata recyklingowa i opłata produktowa. Co jest czym?

Kaucja

Jest to kwota dodawana do ceny niektórych produktów w opakowaniach, stanowiąca zabezpieczenie zwrotu opakowania i jest:

• wprowadzana dobrowolnie przez producentów wyrobów w opakowaniach,
• ustalana w formie umowy handlowej pomiędzy podmiotami gospodarczymi (punkt handlowy, producent, hurtownik),
• pobierana od konsumentów przy zakupie produktu w opakowaniu i oddawana przy zwrocie opakowania,
• jej wysokość ustalana jest przez producentów wyrobów w opakowaniach i stanowi element cenotwórczy opakowania (zgodnie z interpretacją UOKiK).

System kaucji a system depozytu

A zatem kaucja jest narzędziem finansowym, innymi słowy zastawem, zachęcającym do zwrotu opakowania po zakupionym produkcie w celu ponownego wykorzystania tego opakowania, powszechnie stosowanym dla opakowań wielokrotnego użytku (np. dla butelek zwrotnych do piwa lub soków). Utrzymanie systemu kaucyjnego, pokrycie kosztu odbioru i transportu opakowania oraz ponownego jego wykorzystania (w tym umycia) ponoszą producenci wyrobów w opakowaniach objętych kaucją.

Czyli: kaucja nie służy zwiększeniu recyklingu, tylko wspiera powrót opakowania do producenta w celu ponownego wykorzystania tego opakowania.

Depozyt

Jest to kwota dodawana do ceny niektórych produktów w opakowaniach, stanowiąca zabezpieczenie zwrotu opakowania celem przekazania go do recyklingu.

Mechanizm ten jest:

• wprowadzany jako rozwiązanie prawne, powszechnie obowiązujące na danym obszarze
• pobierany od konsumentów przy zakupie produktu w opakowaniu i oddawany przy zwrocie pustego opakowania
• wysokość depozytu ustalana przez akt prawny i / lub operatora systemu depozytowego.

Depozyt jest narzędziem finansowym, w formie zastawu, zachęcającym do zwrotu opakowania po zakupionym produkcie w celu zwiększenia zbiórki i recyklingu tego opakowania, stosowanym dla opakowań jednorazowego użytku (np. dla butelek szklanych i plastikowych oraz aluminiowych puszek po napojach).

Czyli: depozyt służy podniesieniu zbiórki w celu recyklingu. Nie wolno mylić go jednak z kaucją, bo kaucja zachęca do zwrotu opakowania w celu ponownego jego wykorzystania.

Opłata recyklingowa

Jest to kwota nakładana na sprzedaż określonych wyrobów, np. lekkich toreb plastikowych. Opłata recyklingowa jest środkiem mającym na celu zmniejszenie zużycia określonychproduktów,tj. lekkich toreb plastikowych na zakupy i zniechęcenie konsumentówdo ich wykorzystywania.

Opłata recyklingowa jest wyrażona stawką określoną w formie rozporządzenia Ministra Środowiska za każdą 1 szt. opakowania, która pobierana jest bezpośrednio od konsumentów i odprowadzania przez punkty handlowe do budżetu państwa.

Czyli: opłata recyklingowa nie służy zwiększeniu recyklingu (nazwa tego narzędzia jest błędna sama w sobie). Ma zniechęcić konsumenta do nabycia danego produktu aby zmniejszyć skalę wykorzystania tego produktu.

Opłata produktowa

Jest to sankcja finansowa za brak realizacji poziomu recyklingu i odzysku, czyli ustawowa kara za nieosiągnięcie wymaganych celów przez producentów wyrobów w opakowaniach i / lub organizacji odzysku.

Opłata produktowa stanowi stawkę określoną w formie rozporządzenia Ministra Środowiska za każdy 1 kg odpadu opakowaniowego i nakładana jest w drodze decyzji przez Urzędy Marszałkowskie, a następnie przekazywana do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, czyli stanowi dochód budżetu państwa⁽²⁾.

Czyli: opłata produktowa jest karą za brak realizacji recyklingu. Kara to kara, a nie forma wsparcia recyklingu.

Ambitne cele i jasne wytyczne

Obecny system gospodarki odpadami komunalnymi, w tym opakowaniowymi kuleje, zaś nowe regulacje, które pojawiły się już na horyzoncie nie pozostawiają złudzeń – zmiany muszą gwarantować dynamiczny progres jakościowy systemu. Aby to było możliwe konieczne jest wprowadzenie nowych mechanizmów z jednoczesnym wsparciem dobrze funkcjonujących procesów, które przecież w polskiej rzeczywistości istnieją.

Dyrektywy wyznaczają ambitne cele, dając jednak jasne wytyczne co do ich realizacji. Najważniejsze jednak, abyśmy w debacie nad ich implementacją mówili jednym językiem, posługując się terminologią w sposób jednoznaczny. Pozwoli nam to uniknąć wielu nieporozumień i zdecydowanie pozytywnie wpłynie na tempo oraz jakość pracy, a w efekcie może wpłynąć także na skuteczność nowych regulacji wdrożonych w życie.

Magdalena Dziczek