Kto więcej skonsumuje, ten więcej zapłaci

Piotr Szewczyk
Przewodniczący Rady RIPOK

Tematem niedawnego spotkania w Ministerstwie Środowiska był mechanizm rozszerzonej odpowiedzialności producenta (skrót ROP, ang. extended producer responsibility – EPR) i to, jak go można w Polsce wprowadzić. Nie ma prostych rozwiązań systemowych i jest wiele modeli ROP wdrożonych w różnych krajach. Od ich analizy powinno się moim zdaniem zacząć.

Idea ROP

Sama idea opiera się na ekonomicznej odpowiedzialności producenta za jego produkty wprowadzane na rynek. Nie tylko w okresie gwarancji i użytkowania, ale także na etapie poużytkowym, kiedy produkt staje się odpadem. Mechanizm ten powinien powiązać koszty zagospodarowania odpadów, w jakie przekształca się produkt po zakończeniu jego użytkowania, z opłatą ponoszoną przez producenta dla podmiotów realizujących te zadania. Dotyczy to wszystkich produktów, jednak w szczególności odpadów opakowaniowych. Oczywiście koszty wkalkulowane zostaną w cenę i pokryte w trakcie zakupu przez konsumenta. Obecnie ponoszone są przez każdego z obywateli w ramach opłaty ryczałtowej za gospodarowanie odpadami wnoszonej do gminy. Nie ma to żadnego związku z poziomem konsumpcji, a tym bardziej z rodzajem konsumowanych produktów i kosztami zagospodarowania powstałych z nich odpadów.

Cele ROP

1. Pokrywanie kosztów zbierania, segregacji i recyklingu danego produktu pomniejszone o ewentualne przychody uzyskane ze sprzedaży surowców z niego uzyskanych.
2. Mobilizowanie producentów do takiego projektowania produktów, aby koszty ich zbierania, sortowania i recyklingu były możliwie niskie (ekoprojektowanie), a efektywność recyklingu wysoka.
3. Skierowanie dodatkowego strumienia tak pozyskanych dedykowanych środków finansowych do systemu gospodarki odpadami, który pozwoli realizować cele w zakresie poziomów recyklingu bez obciążania wszystkich mieszkańców.. Obecnie ponoszą oni koszty niezależnie od ich poziomu konsumpcji.

Założenia realizacji mechanizmu ROP

1. Stworzenie mechanizmu poboru opłaty od podmiotów wprowadzających produkty na rynek, którego stawki będą realne i ściśle powiązane z kosztami zagospodarowania odpadów powstających z tych produktów. Opłata w postaci opłaty produktowej uzależniona będzie od rodzaju materiału i „podatności” danego odpadu na recykling oraz poniesionych w tym celu kosztów.
2. Stworzenie mechanizmu kontrolowanego obiegu materii i dokumentów w oparciu o tworzoną informatyczną bazę gospodarki odpadami (BDO).
3. Stworzenie mechanizmu dystrybucji zgromadzonych w ten sposób środków tak, aby trafiały do systemu gospodarowania odpadami w miejsca, gdzie odpady te poddawane są ewidencji ilościowej oraz podziałowi na rodzaje w celu przekazania do recyklingu. Powinno odbywać się to w realnych i możliwych do kontrolowania warunkach; nie tylko w oparciu o sprawozdania. Miejscami tymi są regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i sortownie odpadów.
4. Mechanizm ROP pozwoli na ograniczenie wzrostu opłat ryczałtowych ponoszonych przez mieszkańców, które czekają nas w najbliższym czasie.

Do kilkuset euro za 1 Mg produktu

Mechanizmy tego rodzaju działają w większości krajów europejskich. W ich ramach producenci wnoszą opłatę w wysokości do kilkuset EUR za 1 Mg produktu wprowadzanego na rynek. Jej wielkość jest uzależniona od rodzaju produktu i jego złożoności, czyli podatności na recykling.

Piotr Szewczyk