Kolejna odsłona sporu o KWB Turów. Fala komentarzy po postanowieniu Trybunału Sprawiedliwości UE

© ukasz

Polska zostaje zobowiązana do zapłaty na rzecz Komisji Europejskiej okresowej kary pieniężnej w wysokości 500 000 EUR dziennie – tak brzmi postanowienie⁽¹⁾ wiceprezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE). Zasądzona kwota stanowić ma karę za niewykonanie środka tymczasowego wskazanego przez TSUE w maju br., jakim miało być natychmiastowe wstrzymanie wydobycia w kopalni węgla brunatnego Turów (KWB Turów). Kara ma być naliczana od dnia doręczenia polskim władzom niniejszego postanowienia. Jak wskazują eksperci, to pierwsza w historii kara finansowa nałożona za brak wykonania środków tymczasowych TSUE. Rozprawa w sprawie pozwu przeciwko Polsce rozpocząć ma się 9 listopada br., ostateczny wyrok spodziewany jest na wiosnę 2022 r. Po wyroku kary finansowe mają zostać wycofane. 

Po ogłoszeniu postanowienia zawrzało. W sieci pojawiło się wiele głosów, w tym stanowisko Polskiego rządu, komentarze czołowych polityków, przedstawicieli organizacji pozarządowych i ekspertów.

Więcej na temat sprawy pisaliśmy w artykułach:

• Odkrywka Turów – żarty się skończyły, Czesi skarżą Polskę do Trybunału Sprawiedliwości UE
• Wyrok TSUE w sprawie Turowa – dla jednych wielkie zaskoczenie, dla innych spodziewany fakt

Stanowisko polskiego rządu

Redakcja Teraz Środowisko wystosowała do Ministerstwa Klimatu i Środowiska zapytanie w sprawie KWB Turów. W odpowiedzi otrzymaliśmy opublikowane już wcześniej w Centrum Informacyjnym Rządu stanowisko⁽²⁾, w którym napisano, że, Polski rząd nie zamknie kopalni KWB Turów. - Od początku stoimy na stanowisku, że wstrzymanie prac kopalni zagrozi stabilności polskiego systemu elektroenergetycznego. Miałoby to negatywne skutki dla bezpieczeństwa energetycznego dla milionów Polaków oraz dla całej Unii Europejskiej – czytamy. Dodano, że „żadne decyzje Trybunału Sprawiedliwości UE nie mogą naruszać obszarów związanych z podstawowym bezpieczeństwem krajów członkowskich. Bezpieczeństwo energetyczne należy właśnie do tego obszaru”.

W komunikacie wskazano ponadto, że zarządzona kara finansowa „jest nieproporcjonalna do sytuacji i nie znajduje uzasadnienia w stanie faktycznym”, a także „podważa trwający proces polubownego załatwienia sprawy”.

Co mówią politycy?

Przedstawiciele koalicji rządzącej w swoich wypowiedziach podkreślają, że orzeczenie jest „bezprawne”, w związku z czym Polska nie powinna uiszczać zasądzonej kary. – Solidarna Polska jednoznacznie mówi: nie płacić, bo to orzeczenie jest po prostu bezprawne - mówił w Polskim Radiu były minister środowiska, a obecny wiceminister sprawiedliwości Michał Woś. Zwrócił jednak uwagę, że znalezienie odpowiedniego rozwiązania znajduje się w gestii ministra Konrada Szymańskiego, który w rządzie odpowiada za sprawy Unii Europejskiej.

Samorządowcy z regionów przygranicznych, które znajdują się w samym środku konfliktu, wysłali natomiast do przedstawicieli rządów w Pradze i Warszawie list, w którym apelują o zawarcie polsko-czeskiej umowy gwarantującej zakończenie sporu. - Naszym zdaniem do porozumienia w sprawie Kopalni Turów należy dojść drogą konsensusu, w duchu dobrosąsiedzkich relacji, mając na uwadze dobro mieszkańców. Jak najszybsze zawarcie czesko-polskiej umowy międzyrządowej zagwarantuje zakończenie sporu i zapewni przestrzeganie wszystkich norm prawnych po czeskiej i polskiej stronie granicy – cytuje treść listu Polska Agencja Prasowa⁽³⁾.

Jak sprawę komentują eksperci?

Kuba Gogolewski, koordynator projektów i kampanier finansowy w Fundacji "Rozwój TAK - Odkrywki NIE", w komentarzu dla redakcji Teraz Środowisko zauważa, że decyzję o wstrzymaniu pracy kopalni i zasądzeniu kar pieniężnych można było przewidzieć – i co ważniejsze - przygotować się. - Zakładano optymistyczny scenariusz, że do nakazu wstrzymania kopalni nie dojdzie. Z pewnością można było nieznacznie zwiększyć wydobycie i przygotować się na najmniej korzystny wariant, do którego obecnie doszło. Wtedy moglibyśmy wykonać wyrok TSUE i wstrzymać wydobycie po zasądzeniu kar przynajmniej na czas, na który starczyłoby rezerwy węgla. Co więcej, byłby to scenariusz, w którym to PGE i rząd Polski przynajmniej częściowo kontrolowałyby sytuację i mogłyby na nią reagować – wskazuje.

Gogolewski zwrócił ponadto uwagę, że problemy związane z działalnością odkrywki Turów nie skończą się przez odmowę ich zaakceptowania przez Polskę i PGE. - Obecna skarga czeska nie obejmuje wszystkich zastrzeżeń społeczeństwa czeskiego wobec działalności odkrywki Turów i dotyczy tylko naruszenia prawa europejskiego w momencie wydawania decyzji środowiskowej na dalsze wydobycie do 2044 roku. Prawnicy czescy - zarówno ci rządowi, jak i reprezentujący Liberecky Kraj czy poszczególne rodziny - w razie ignorowania wyroku TSUE będą dochodzić swoich praw korzystając z innych narzędzi prawnych – podał.

W swojej wypowiedzi zwrócił uwagę, że Polsce brak analiz pokazujących scenariusze wcześniejszego zakończenia życia elektrowni w Turowie, a jedynym publicznie komunikowanym planem utrzymania stabilności polskiego sektora elektroenergetycznego w kolejnych latach jest utrzymanie pracy części bloków węglowych w ramach Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego (NABE). - Jako, że nie będą one [bloki węglowe – przyp. red.] w stanie funkcjonować w sposób rynkowy, niezbędna będzie pomoc państwa, a na taką pomoc zgodę będzie musiała wyrazić Komisja Europejska. Oznacza to, że zaostrzanie sporu o Turów paradoksalnie może doprowadzić do konieczności wcześniejszego zamknięcia odkrywki i elektrowni w Turowie oraz innych elektrowni węglowych w Polsce, które KE może postawić jako warunek zgody na utworzenie NABE. Rachunek polityczny na krótką metę, który skłania rząd do eskalacji konfliktu z KE, zmniejsza szanse na przychylność do pomysłów dłuższego niż to jest absolutnie konieczne funkcjonowania elektrowni węglowych, w tym elektrowni i odkrywki Turów – dodał.

Czy możemy po prostu nie płacić? Nie, nie możemy

Dr hab. Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz, senior partner w Kancelarii Gessel, zwraca z kolei uwagę, że sprawa ta wywołuje kilka refleksji natury prawnej i okołoprawnej. - Po pierwsze, na uwagę zasługuje ten fragment uzasadnienia, w którym sąd waży kwestie środowiska i zdrowia ludzkiego z jednej strony, i ważnych interesów gospodarczych oraz zatrudnienia z drugiej. Sąd uznał wyższość tych pierwszych, ze względu na nieodwracalność szkód, jakie mogą zostać wyrządzone środowisku naturalnemu. Inne szkody o charakterze majątkowym mogą zostać zrekompensowane finansowo. Temu zresztą, należy dodać, ma służyć Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji – wskazuje w komentarzu dla redakcji.

Zauważa ponadto, że czas na polubowne rozwiązanie sporu i wypracowanie rozwiązań, które w długofalowej perspektywie zapewniłyby bezpieczeństwo lokalnej społeczności, nie został odpowiednio wykorzystany. - Nadal jest jednak pole do działania dla związków zawodowych, władz i samorządów, które powinny wziąć sprawy w swoje ręce. Lokalnym społecznościom zależy na dobrych stosunkach sąsiedzkich. W ich najlepszym interesie jest wymuszenie na rządzących działania perspektywicznego w celu przygotowania optymalnego scenariusza transformacji, za pieniądze unijne, uwzgledniającego interesy energetyczne kraju, prawa mieszkańców do klimatu, przeorientowanie zawodowe pracowników kopalni i elektrowni - wskazuje.

Jak dodała, jeśli Polska zgodnie z deklaracjami rządu odmówi zapłacenia kar, będziemy mieć do czynienia z sytuacją bezprecedensową. - Sugerowanie wystąpienia Polski z grupy wyszehradzkiej czy próba eskalacji nastrojów społecznych nie spowodują, że TSUE się cofnie. Bez wątpienia wyrok TSUE jest wiążący i jest tytułem wykonawczym, Polska więc będzie musiała zapłacić nałożone na nią kary. Jak się wydaje, UE potrąci należną kwotę np. ze środków unijnych wypłacanych Polsce albo nałoży kolejne kary finansowe – komentuje dr hab. Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.