Oxytree - gigant w procesie fotosyntezy

dr inż. Janusz Lisowski
Adiunkt w Zakładzie Agronomii Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży

Oxytree to nowy klon mieszańca drzewa Paulownia (Clon in Vitro 112). Uzyskany z dwóch gatunków z rodziny paulowniowatych odmian klonów Paulownia elongata i Paulownia fortunei. Został wyhodowany przez naukowców z Uniwersytetu Castila-La-Mancha w Hiszpanii na przełomie XX i XXI wieku. Już w 2011 roku drzewo oxytree zostało dodane do Wspólnotowego Urzędu Ochrony Odmian Roślin (CPVO⁽¹⁾). Według hodowców z Katedry Leśnictwa i Genetyki Uniwersytetu Castilla-La Mancha Oxytree osiągnęło najlepsze wyniki pod względem odporności na ciepło, jakości drewna oraz tempa wzrostu. Nazwa oxytree jest połączeniem dwóch wyrazów pochodzących z języka angielskiego oxygen - tlen, tree - drzewo, a u nas często spotykane jest pod nazwą drzewo tlenowe.

Gigant w procesie fotosyntezy

Oxytree charakteryzuje się tym, że pochłania bardzo duże ilości dwutlenku węgla i wydala bardzo duże ilości tlenu w wyniku procesu fotosyntezy. Według raportu Zespołu Badaczy „Środowisko i Zasoby Leśne” Instytutu Energii Odnawialnej Uniwersytetu Castylla-La Mancha przygotowanego pod kierunkiem dr. Francisco Ramóna Lópeza Serrano, ilość pochłanianego dwutlenku węgla przez drzewa tlenowe oscyluje od 106 do 140 ton z jednego hektara w ciągu jednego roku przy obsadzie 570 szt./ha. W porównaniu do rodzimych drzew rosnących w Polsce jest to ponad 10-krotnie więcej, np. dąb burgundzki pochłania 7,8 t/ha/rok CO₂, a buk 11,2 CO₂ t/ha/rok.

Takie pochłanianie dwutlenku węgla możliwe jest dzięki dużej powierzchni liści oxytree. Powierzchnia liścia w pierwszym roku uprawy na poletkach Wyższej Szkoły Agrobiznesu (WSA) w Łomży i monitorowanych plantacjach produkcyjnych wynosiła od 2500 do ponad 3000 cm kw. Największe liście rosną w pierwszym i drugim roku użytkowania. W miarę wzrostu drzew jest dużo więcej liści rosnących na pędach bocznych. Drzewa posiadają zdolność do odrastania po ścięciu.

Pod lupą badań naukowych

W kwietniu 2016 r. WSA podpisała porozumienie z firmą Oxytree Poland SA z Wrocławia (jedynego dystrybutora sadzonek oxytree), którego celem było określenie cech biometrycznych oxytree w warunkach północno-wschodniej Polski w pierwszym i następnych latach wzrostu, zbadanie zawartości makro i mikropierwiastków w liściach, ich składu chemicznego oraz zawartości siarki, popiołu i wartości opałowej w wyniku spalania drewna pozyskanego z oxytree. W ramach porozumienia pracownicy WSA oprócz prowadzenia doświadczeń na poletkach doświadczalnych przy uczelni, monitorują plantacje produkcyjne oxytree założone w latach 2016-2019 o ogólnej powierzchni ponad 10 ha w woj. mazowieckim i podlaskim. Plantacje te zlokalizowane są na terenie powiatu ostrołęckiego, makowskiego, a od roku 2019 plantację o pow. 1,2 ha na terenie powiatu wysokomazowieckiego i siemiatyckiego. Oprócz WSA badania nad oxytree prowadzone są na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu, Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie oraz w Instytucie Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Oddziale Wrocław i Instytucie Ochrony Roślin na Terenowej Stacji Doświadczalnej w Białymstoku.

Rośnie jak na drożdżach

Drzewa oxytree rosną bardzo szybko. Dla przykładu, na plantacji towarowej założonej 15-18 maja br. na Podlasiu posadzono sadzonki o wysokość ok. 20 cm, które po 43 dniach miały już 50-55 cm. W dniu 3 września, a więc po 111 dniach wegetacji, drzewa oxytree osiągnęły już od 180 do 240 cm wysokości, a średnica pnia na wysokości 20 cm od ziemi wynosiła 5-7 cm. Przyjmując kształt liści jako okrąg, średnica ich wynosiła od 60 do 65 cm. W ramach prowadzonych doświadczeń przy uczelni dokonujemy pomiarów wysokości drzew raz w miesiącu. W roku ubiegłym, który był bardzo korzystny dla wzrostu oxytree, dobowy przyrost w całym okresie wegetacji wynosił prawie 2 cm, a średni roczny przyrost drzew w trzecim roku wegetacji wynosił 335 cm.

Według danych z Hiszpanii drzewa oxytree w ciągu sześciu lat wegetacji rosną do 16 m osiągając średnicę pnia ok. 30-35 cm. Na naszym doświadczalnym poletku średnia wysokość drzew wynosiła 456 cm przy średnicy pnia 11 cm w trzecim roku.

Tak szybki wzrost drzew może rodzić pytania, czy nie jest to gatunek inwazyjny? Otóż nie, gdyż rozmnażane są wyłącznie w laboratorium, w sterylnych warunkach, gdzie miesięcznie można uzyskach kilkaset tysięcy roślin, które są identyczne pod względem genetycznym z roślinami matczynymi.

Drewno na deski snowboardowe

Poletko oxytree w WSA. Na zdjęciu widoczne są ule

Według danych Oxytree Poland SA na plantacjach produkcyjnych rośnie już w Polsce ok. 330 tys. drzew oxytree. Sadzi się je w celu pozyskania drewna, które może być wykorzystane przy produkcji mebli, desek snowboardowych, surfingowych oraz w szeroko pojętym budownictwie. Oxytree można sadzić także w formie krzewów w celu pozyskania biomasy. Wyniki badań przeprowadzonych przez Laboratorium Badań Chemicznych w Pracowni Badań Paliw Energa Elektrownie Ostrołęka SA wartość opałowa drewna oxytree wynosi 16 384 KJ/kg przy zawartości popiołu w wyniku spalania 0,6 proc. i zawartości siarki 0,01 proc.

Drzewa tlenowe kwitną. Z naszego doświadczenia wynika, że drzewo oxytree uprawiane w cylindrach już w drugim roku zakwitło, choć faktem jest, że na plantacjach produkcyjnych w Polsce jeszcze nie spotkałem kwitnącego oxytree. Czekamy na zakwitnięcie drzew na poletku doświadczalnym. W tym roku wstawione zostały ule z rodzinami pszczelimi (zdjęcie po prawej).

Parasol antysmogowy?

Nie tylko w Polsce jest coraz więcej zwolenników i miłośników oxytree. Drzewa tlenowe to nie tylko plantacje produkcyjne, ale również element ogrodów przydomowych, parków, miejskich terenów zieleni, gdzie są swoistymi „zielonymi dotleniaczami”.

Mogą być parasolem chroniącym mieszkańców przed nadmiernym nasłonecznieniem, ale również spełniać funkcje antysmogowe. Miasta, które już zdecydowały się na szpalery drzew tlenowych to m.in. Wrocław, Łódź, Łomża czy Ostrołęka. W wyniku porozumienia trójstronnego Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Łomży, Instytutu Ochrony Roślin Państwowego Instytutu Badawczego Terenowej Stacji Doświadczalnej w Białymstoku i Wyższej Szkoły Agrobiznesu w Łomży będą przeprowadzane badania właściwości drzew oxytree rosnących w ciągach ulicznych. W tym celu w maju br. w sześciu punktach miasta Łomża posadzono 54 sadzonki oxytree (w trzech miejscach przy bardzo natężonym ruchu miejskim, w dwóch miejscach przy natężonym ruchu samochodów ciężarowych DK 61 oraz w obiekcie zerowym w Zakładzie Zieleni Miejskiej na Grabówku).

W tym roku w maju na poletkach doświadczalnych na pow. 700 m kw. założone zostało nowe doświadczenie z drzewem oxytree ukierunkowane na pozyskanie biomasy jako nowego źródła OZE.

dr inż. Janusz Lisowski