Dym nad budynkami© Grzegorz Polak
Samorządy znajdują się w obliczu rosnących problemów związanych z jakością powietrza, globalnym ociepleniem czy sytuacją społeczno-gospodarczą. Jak informuje think tank energetyczny Forum Energii, kryzys energetyczny wywołany wysokimi cenami gazu, utrudnionym dostępem do węgla i rekordowymi cenami energii w całej Europie odczuli mieszkańcy wszystkich samorządów. Eksperci wskazują, że pomimo kilkuletniego funkcjonowania programów krajowych Czyste Powietrze Ciepłe Mieszkanie czy Stop Smog, nadal nie widać wystarczającej poprawy jakości powietrza w Polsce.
- Płacimy za to zdrowiem, a koszty szacuje się na ponad 111 mld zł rocznie. Polska znajduje się w trójce unijnych krajów o najwyższej śmiertelności obywateli i obywatelek wywołanej smogiem pochodzącym głównie ze spalania w starych piecach węgla niskiej jakości – w kiepsko ogrzewanych budynkach – czytamy.
Samorządy nie dysponują wystarczającymi budżetami na walkę ze smogiem, termomodernizację czy działania edukacyjne. Samorządy zwracają jednak uwagę, że bez wprowadzenia zmian w programach Czyste Powietrze czy Stop Smog – wymiana źródeł ciepła nie przyspieszy. Forum Energii podczas warsztatów kolejny raz zapytało samorządy absolwenckie programu LeadAir o to, co powinno się zmienić w programach krajowych, aby efektywniej przekładały się one na ograniczenie lokalnych emisji.
Potrzebne zmiany w Czystym Powietrzu i Ciepłym Mieszkaniu
Samorządy sugerują zmianę formuły programu Czyste Powietrze. Wprowadzone dotychczas zmiany nie są wystarczające. Kluczowym problemem jest poziom skomplikowania formuły programu, jego regulaminów i strony operacyjnej. Z tego powodu osoby ubiegające się o wsparcie nadal nie mają jasności czy – i o jakiej wysokości – wsparcie mogą się ubiegać. Samorządy apelują o dalsze upraszczanie zasad programu Czyste Powietrze, aby stały się one zrozumiałe dla większości społeczeństwa.
Potrzebne jest też skrócenie czasu na wypłatę środków beneficjentom – zarówno po zakończonej inwestycji, jak i w ramach jej prefinansowania. Wykonawcy i podwykonawcy usług nie chcą podpisywać umów opartych na prefinansowaniu. Samorządy wyjaśniają, że ich opór wynika z długiego czasu oczekiwania na drugą część środków, wypłacanych po zrealizowaniu inwestycji. Wąskim gardłem jest długotrwały proces rozliczania inwestycji w WFOŚiGW. Konieczne jest uproszczenie procedur rozliczeniowych, na rzecz przyspieszenia wypłaty środków.
Czytaj: Program priorytetowy „Czyste Powietrze”. Kontrola NIK
Samorządy rekomendują wyznaczenie specjalnej puli środków na edukację i komunikację w ramach programu Czyste Powietrze. Upowszechnienie wiedzy o istnieniu programów oraz warunkach uczestnictwa jest kluczowe, aby program był skuteczny. Zgodnie z rekomendacją samorządów, powinny one trafiać corocznie do lokalnych punktów Czystego Powietrza i być wydatkowane na poprawę dotarcia do mieszkańców – szczególnie tych w najtrudniejszej sytuacji bytowej.
Konieczne są dodatkowe środki na prowadzenie lokalnych punktów Czystego Powietrza i wzmocnienie kompetencji doradców. Osoby zatrudnione w punkcie muszą posiadać unikalny zestaw kompetencji, a do tego potrzebne są szkolenia. Obecny poziom dofinansowania (maksymalnie 30 tys. zł na rok, większość w formie refundacji poniesionych przez gminę kosztów) jest zdaniem samorządów niewystarczający.
Aktualnie gminy obsługujące program Czyste Powietrze otrzymują środki wyłącznie za wnioski o dofinansowanie złożone za ich pośrednictwem do WFOŚiGW. Nie są natomiast wynagradzane za przygotowywanie wniosków o płatność – a to ten element jest najbardziej czasochłonny – wskazują samorządy. Wnioski o płatność powinny zostać uproszczone, m.in. nie powinny wymagać informacji, które nie dotyczą zakresu finansowania inwestycji. Gminy powinny być wynagradzane za pomoc w przygotowaniu tych wniosków o płatność na podobnych zasadach, jak podczas przygotowywania wspólnie z beneficjentem wniosków o dofinansowanie na początku postępowania w ramach programu Czyste Powietrze.
W programie Czyste Powietrze istnieje sztuczny podział na dotacje do źródła ciepła oraz źródła ciepłej wody użytkowej. Wskazane rozróżnienie w ocenie miast jest sztuczne i zbędne, ponieważ komplikuje i wydłuża proces wypłat.
Zaleca się też umożliwienie gminom pełnej obsługi programu Czyste Powietrze, za adekwatnym wynagrodzeniem (tzw. one stop shop) oraz możliwość uwzględnienia we wnioskach wypełnianych samodzielnie przez mieszkańców faktu otrzymania pomocy od lokalnego doradcy.
Samorządy rekomendują też ułatwienie finansowania poprawy efektywności energetycznej bez wymiany źródła ciepła w ramach programu Ciepłe Mieszkanie. Coraz częściej zdarzają się bowiem sytuacje, w których po wymianie źródła ciepła, mieszkańcy zwracają się z pytaniem o możliwość pozyskania wsparcia na dokonanie innych prac modernizacyjnych w mieszkaniach. Obecnie nie jest to możliwe.
Patrycja RapackaRedaktor
Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.
