Liczba spalarni w Polsce. Wystarczająca czy nie?

© zlikovec

Stan na dziś to 9 funkcjonujących zakładów, kolejny w budowie w Olsztynie, plus bliskie rozpoczęcia inwestycje w Gdańsku (batalie sądowe jeszcze się nie zakończyły) oraz w Radomiu. Dwie pierwsze inwestycje powstają przy wsparciu środków unijnych. W obliczu opublikowanego niedawno rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 dalsze takie wsparcie staje pod znakiem zapytania. Art. 13 pkt 1. lit j. tej regulacji mówi wprost o konieczności minimalizacji spalania odpadów.

Czytaj: Nadchodzi zielony przewrót w unijnym świecie finansów

Tymczasem w Polsce, w efekcie zeszłorocznej decyzji rządu o rewizji listy dopuszczonych do realizacji instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów, liczba 34 uzgodnionych i wpisanych do Wojewódzkich Planów Gospodarowania Odpadami (WPGO) powiększyła się o kilkadziesiąt nowych wniosków, co w sumie daje ponad 100 potencjalnych instalacji. Co w tej sytuacji? Ministerstwo Klimatu ma twardy orzech do zgryzienia. Nie jest możliwe, zaspokoić oczekiwania wszystkich i jednocześnie pozostać w zgodzie z hierarchią postępowania z odpadami, unijnymi celami klimatycznymi i pakietem dyrektyw odpadowych, które idą wyraźnie w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego.

Poziomy recyklingu jak kubeł zimnej wody

W rozmowie z redakcją Paweł Głuszyński, ekspert Towarzystwa na rzecz Ziemi argumentuje, że sytuacja stała się o tyle kuriozalna, że w pędzie do budowy nowych spalarni, z horyzontu zniknęły pytania zasadnicze. Mianowicie, w jaki sposób doprowadzić do osiągnięcia wymaganych poziomów recyklingu w Polsce? - Wiele samorządów budowę spalarni traktuje jako lek na całe zło w gospodarce odpadami (głównie rosnące ceny i problemy z zagospodarowaniem frakcji kalorycznej). Tymczasem, jeśli już poruszamy się w obszarze finansów, to trzeba też mieć świadomość, że samorządom grożą wysokie kary finansowe przewidywane za niespełnienie określonych poziomów recyklingu – wskazuje. Głównym problemem jest to, że w Polsce większość odpadów zbieranych jest jako zmieszane. Ze sprawozdań dla Ministra Klimatu obejmujących wszystkie gminy, a sporządzonych przez marszałków województw wynika, że ponad 68 proc. odpadów w 2018 r. zostało zebranych właśnie w takiej formie. Do recyklingu trafiło ledwie 18 proc. odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych. Ekspert podkreśla, że absolutnym priorytetem jest radykalna zmiana w sposobie segregacji i selektywnej zbiórki oraz budowa kompostowni, których brakuje.

I wilk syty, i owca cała?

Innymi słowy, jak pogodzić cele środowiskowe i zachować równowagę finansów publicznych? - Jeśli miałbym doradzać Ministerstwu Klimatu, jak wybrnąć z tej pokrętnej prawnie sytuacji, to jako najlepsze wyjście widzę wprowadzenie moratorium na budowę spalarni, przynajmniej do czasu, gdy nie będzie zagwarantowane zrealizowanie celów recyklingu⁽¹⁾ - proponuje Głuszyński. Drugie rozwiązanie to powrót do rewizji wojewódzkich planów gospodarki odpadami, ale na transparentnych i ściśle określonych zasadach (zamiast uznaniowości ministerialnej). – Trzecim rozwiązaniem mogłoby być zorganizowanie aukcji na budowę spalarni – kto da lepsze warunki, ten otrzyma uprawnienie o ubieganie się o decyzje i pozwolenia. W obu tych przypadkach wydajność spalarni byłaby ograniczona maksymalnie do 30 proc. powstających w kraju odpadów, zgodnie z zapisem ustawowym, który ma na celu zagwarantowanie realizacji poziomu recyklingu - dodaje⁽²⁾.

Czytaj: Pokrętna ścieżka do zamknięcia obiegu

MK ma czas do 31 grudnia br. na sporządzenie listy

W stanowisku, jakie redakcja otrzymała dziś z Ministerstwa Klimatu w odpowiedzi na zapytanie o spalarnianą listę, czytamy iż: „zgodne z przepisami ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw termin wydania rozporządzenia Ministra Klimatu w sprawie listy instalacji przeznaczonych do termicznego przekształcania odpadów komunalnych lub odpadów pochodzących z ich przetwarzania został przesunięty do dnia 31 grudnia 2020 r.”. MK informuje także, że trwają prace analityczne dotyczące stanu gospodarki odpadami w kraju, mające na celu zapewnienie osiągnięcia przez Polskę ustanowionych w prawie Unii Europejskiej celów w zakresie przygotowania do ponownego użycia i recyklingu odpadów komunalnych.

NFOŚiGW o finansowaniu spalarni

Z kolei Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zapytaliśmy, czy w kontekście art. 13 pkt 1. lit j. (minimalizacja spalania odpadów) rozporządzenia dot. ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, instytucja nie będzie już współfinansowała inwestycji w spalarnie odpadów? W odpowiedzi czytamy, że „przyjęte rozporządzenie nie zawiera przepisów, które wpływałyby na dotychczasowy sposób wydatkowania środków lub nakazywały ich modyfikację”. Dalej wskazano, że „minimalizacja spalania oznacza ograniczenie tej formy przetwarzania do niezbędnego minimum, ażeby procesy termiczne dotyczyły wyłącznie odpadów, których recykling nie jest możliwy lub nie jest uzasadniony ekonomicznie. W tym zakresie powstawanie instalacji termicznego przekształcania odpadów znajdzie swoje wsparcie ze środków NFOŚiGW. Odmienne podejście byłoby faktycznym preferowaniem składowania odpadów jako ostatecznej formy unieszkodliwiania, jak też stwarzałoby warunki dla rozwoju patologii, jaką jest porzucanie odpadów. Szczegółowe kryteria kwalifikacji zostaną określone przez Komisję w akcie delegowanym, który będzie mieć zastosowanie od 1 stycznia 2023 r. Zasady te nie wpływają jednak na współfinansowanie inwestycji w spalarnie odpadów”.

Społeczne protesty przeciwko spalarniom

Paweł Głuszyński komentuje, że zarówno NFOŚiGW, jak i promotorzy spalania odpadów szermują argumentem, że do spalenia będą przekazywane tylko „odpady nie nadające się do recyklingu”. - Dlaczego więc chce się budować instalacje o wydajności większej niż ilość odpadów, którą mamy przekazać do recyklingu? Jest to także fałszywy argument biorąc pod uwagę niski poziom selektywnej zbiórki oraz recyklingu odpadów – stwierdza. Dodaje także, że badanie składu odpadów zmieszanych wykonane w 2018 r. we Wrocławiu, pokazało, że zawierały one ponad 79 proc. odpadów nadających się do recyklingu. Budowę spalarni uznaje za „zabetonowanie” systemu na co najmniej 25 lat, podczas gdy czeka nas radykalna zmiana z uwagi na wymagania znowelizowanych dyrektyw oraz innych spodziewanych regulacji unijnych.

Plany budowy wielu spalarni nie pozostają bez echa. W ostatnich tygodniach spotkały się z protestami społeczności lokalnych (np. w Żywcu, Zamościu, Gorlicach). Wyrazem sprzeciwu stała się też petycja „spalarNIE!” do Ministra Klimatu⁽³⁾, przygotowana przez Instytut Spraw Obywatelskich.

Katarzyna Zamorowska
Dyrektor ds. komunikacji

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.