Nie ma sprawiedliwej transformacji energetycznej bez wyznaczenia daty odejścia od węgla

© bnorbert3

Polska Zielona Sieć przygotowała raporty nt. społecznych aspektów sprawiedliwej transformacji energetycznej dla dwóch węglowych regionów – Polski – Wielkopolski Wschodniej oraz Górnego Śląska⁽¹⁾. W tym artykule pochylimy się nad sytuacją Górnego Śląska. – Region ten jest w trakcie procesu transformacji energetycznej, gospodarczej oraz społecznej i jako pierwszy region górniczy w Polsce przystąpił do europejskiej Platformy Regionów Górniczych w Procesie Transformacji – czytamy w raporcie pt. „Sprawiedliwa transformacja Śląska. Wyzwania z perspektywy społecznej”.

Save the date!, czyli wyznaczyć datę odejścia od węgla

Na Śląsku sektor górnictwa kurczy się od lat, a szybko postępujące zmiany w światowej energetyce i obrana na poziomie Unii Europejskiej polityka energetyczno-klimatyczna będą ten trend podtrzymywać – wnioskuje się w raporcie PZS. Jako zagrożenie dla społeczeństwa i przeciwieństwo „sprawiedliwej transformacji” wskazano nagły i nieprzygotowany schyłek sektora wydobywczego. Jak mówiła podczas konferencji prasowej Emilia Ślimko, jedna z autorów raportu, na Śląsku proces transformacji trwa, ale nie jest ustrukturyzowany, a za to chaotyczny, nieuwzględniający interesów wszystkich stron i przede wszystkim ciągle brakuje daty odejścia od węgla.

Rekomendacje dla Śląska PZS ujęła w czterech punktach:

1. Odmienne wizje rozwoju regionu prezentowane na szczeblu krajowym, regionalnym i przez stronę społeczną powinny być punktem wyjścia do szerokiej dyskusji społecznej na temat planu transformacji, jej horyzontu czasowego, harmonogramu i rozwiązań dla pracowników.
2. Śląsk potrzebuje sformułowania przejrzystej wizji sprawiedliwej transformacji, odzwierciedlającej potrzeby i oczekiwania wszystkich grup, których to zagadnienie dotyczy. Wizja ta powinna być wiążąca dla decydentów kolejnych kadencji.
3. Pilne jest wskazanie daty odejścia od węgla, oszacowanie kosztów sprawiedliwej społecznie transformacji oraz zidentyfikowanie konkretnych źródeł funduszy na jej przeprowadzenie i sposobu ich wydatkowania, zwłaszcza w ramach planowania wydatków z przyszłego budżetu UE.
4. Potrzebna jest kampania informacyjno-edukacyjna w mediach skierowana do całego społeczeństwa wyjaśniająca, czym jest sprawiedliwa transformacja i jak ona będzie przebiegać.

Mieszkańcy Imielina mówią „NIE dla zawału”

Częścią raportu jest studium przypadku, zatytułowane „Mieszkańcy Imielina wobec planów eksploatacji złoża Imielin-Północ”. Społeczny protest trwa już dwa lata i obejmuje szereg działań, w tym udział aktywistów w spotkaniach Platformy Węglowej w Brukseli, odwoływanie się od decyzji Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska (po uzyskaniu statusu strony postępowania), wystąpienia na COP24 w Katowicach czy liczne manifestacje i akcje edukacyjno-informacyjne nt. potencjalnych zagrożeń. Lista obaw mieszkańców i lokalnych włodarzy jest bowiem długa.

Jeszcze Kompania Węglowa, przemieniona następnie w Polską Grupę Górniczą, zapewniała, że w tym rejonie „nie występują zasoby bilansowe, możliwe do zagospodarowania w okresie pokoncesyjnym” stąd wydobycia węgla kamiennego nie będzie. Dlatego też mieszkańcy nie wzmocnili fundamentów swoich domów. Później zmieniono jednak zdanie.

- Kopalnia Piast-Ziemowit (należąca do PGG), fedrując na 180 m (!) metodą „na zawał stropu”, zagrozi – zdaniem ekspertów - dwóm zbiornikom wody pitnej (Głównemu Zbiornikowi Wód Podziemnych Chrzanów 452 i zbiornikowi Dziećkowice) oraz zdewastuje środowisko, infrastrukturę miejską i domy mieszkańców. Eksploatacja tak płytkiego pokładu pod miastem spowoduje, że ludzie będą mieszkać jak w strefie sejsmicznej: w ciągłym zagrożeniu, poddawani regularnym wstrząsom, od których popękają i pochylą się ich domy. Pod żadnym z miast żadna kopalnia nie wydobywała bezpiecznie węgla na zawał na tak płytkim pokładzie – wyjaśnia w rozmowie z Teraz Środowisko Alicja Zdziechiewicz ze Stowarzyszenia Zielony Imielin, autorka wspomnianego case study. - Wystarczy zobaczyć, jak wygląda Bytom – zdewastowany przez nieodpowiedzialną eksploatację pod miastem. A pod Imielinem kopalnia chce wybrać trzy pokłady w ciągu dwudziestu kilku lat - dodaje. Podkreśla, że szkodliwe skutki tej działalności mogą być likwidowane po zakończeniu wydobycia, co oznacza, że PGG nie będzie musiała się spieszyć. Warto zaznaczyć, że także starszy niż kopalnia gazociąg zaopatrujący Podbeskidzie nie jest dostosowany do prac górniczych.

Widmo powtórki z lat 90.

Jak zaznaczają autorzy raportu, mimo że na Śląsku wydobywa się zdecydowaną większość polskiego węgla, to górnictwo nie jest jedynym elementem gospodarczego krajobrazu. Choćby Imielin nie jest typową gminą górniczą, uzależnioną od jednego dużego pracodawcy. - Mieszkańcy zajmują się drobną przedsiębiorczością, pracują w rożnych zakładach pracy i różnych branżach. Uważam, że zarówno środowisko górnicze, jak i zwykli mieszkańcy powinni – w obliczu transformacji energetycznej, związanej z kryzysem klimatycznym – mieć możliwość udziału w sprawiedliwej transformacji regionów węglowych. Na Śląsku trzeba o niej mówić, ponieważ ludzie boją się zmian, boją się biedy i niesprawiedliwej transformacji, której już doświadczyło pokolenie górników w latach 90. ubiegłego wieku. Pracownicy likwidowanych kopalń dostali wtedy odprawy i zostali pozostawieni sami sobie. Nie mieli pomysłu na siebie, mieli problem z przekwalifikowaniem się i wielu z nich borykało się z biedą, po tym jak skończyły im się pieniądze, bo nie potrafili znaleźć pracy – podkreśla Zdziechiewicz.

Jaką alternatywę widzą aktywiści z Imielina? Alicja Zdziechiewicz wskazuje, że fundusze, potrzebne na transformację, powinny trafić do samorządów na innowacje, rozwój przedsiębiorczości i zakładów pracy oraz na przekwalifikowanie górników. - Zmiany muszą dotknąć także szkoły, dlatego że nadal na Śląsku otwiera się klasy górnicze w szkołach branżowych. Podczas gdy powinny powstawać klasy o takich profilach, jak OZE czy elektromobilność – przekonuje Zdziechiewicz.

Po dwóch stronach drogi

O tym, ile emocji wzbudza temat przyszłości węgla na Górnym Śląsku, można było się przekonać na pokojowej manifestacji 31 stycznia tego roku. Aby nagłośnić swoją sprawę, mieszkańcy Imielina blokowali ruch drogowy. Po drugiej stronie ulicy stanęli górnicy z Piast-Ziemowit, którzy w imię walki o zachowanie miejsc pracy odpadali petardy, obrzucali manifestujących mieszkańców grudami ziemi i wyzwiskami… W rozmowach o zdarzeniu słychać rosnące obawy mieszkańców Imielina w obliczu pojawiających się po drugiej stronie tak burzliwych reakcji.

Można tylko gdybać, czy ustalona w dialogu wszystkich zainteresowanych stron data ostatecznego zamknięcia kopalń oraz plan realnego wsparcia w przekwalifikowaniu się ich pracowników pozwoliłyby uniknąć tak skrajnych sytuacji, w jaką obróciła się przywołana pokojowa pikieta w Imielinie.

Dominika Adamska
Sekretarz redakcji, geograf

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.