Przewodniczący Rady RIPOK
Tematem niedawnego spotkania w Ministerstwie Środowiska był mechanizm rozszerzonej odpowiedzialności producenta (skrót ROP, ang. extended producer responsibility – EPR) i to, jak go można w Polsce wprowadzić. Nie ma prostych rozwiązań systemowych i jest wiele modeli ROP wdrożonych w różnych krajach. Od ich analizy powinno się moim zdaniem zacząć.
Idea ROP
Sama idea opiera się na ekonomicznej odpowiedzialności producenta za jego produkty wprowadzane na rynek. Nie tylko w okresie gwarancji i użytkowania, ale także na etapie poużytkowym, kiedy produkt staje się odpadem. Mechanizm ten powinien powiązać koszty zagospodarowania odpadów, w jakie przekształca się produkt po zakończeniu jego użytkowania, z opłatą ponoszoną przez producenta dla podmiotów realizujących te zadania. Dotyczy to wszystkich produktów, jednak w szczególności odpadów opakowaniowych. Oczywiście koszty wkalkulowane zostaną w cenę i pokryte w trakcie zakupu przez konsumenta. Obecnie ponoszone są przez każdego z obywateli w ramach opłaty ryczałtowej za gospodarowanie odpadami wnoszonej do gminy. Nie ma to żadnego związku z poziomem konsumpcji, a tym bardziej z rodzajem konsumowanych produktów i kosztami zagospodarowania powstałych z nich odpadów.
Cele ROP
- Pokrywanie kosztów zbierania, segregacji i recyklingu danego produktu pomniejszone o ewentualne przychody uzyskane ze sprzedaży surowców z niego uzyskanych.
- Mobilizowanie producentów do takiego projektowania produktów, aby koszty ich zbierania, sortowania i recyklingu były możliwie niskie (ekoprojektowanie), a efektywność recyklingu wysoka.
- Skierowanie dodatkowego strumienia tak pozyskanych dedykowanych środków finansowych do systemu gospodarki odpadami, który pozwoli realizować cele w zakresie poziomów recyklingu bez obciążania wszystkich mieszkańców.. Obecnie ponoszą oni koszty niezależnie od ich poziomu konsumpcji.
Założenia realizacji mechanizmu ROP
- Stworzenie mechanizmu poboru opłaty od podmiotów wprowadzających produkty na rynek, którego stawki będą realne i ściśle powiązane z kosztami zagospodarowania odpadów powstających z tych produktów. Opłata w postaci opłaty produktowej uzależniona będzie od rodzaju materiału i „podatności” danego odpadu na recykling oraz poniesionych w tym celu kosztów.
- Stworzenie mechanizmu kontrolowanego obiegu materii i dokumentów w oparciu o tworzoną informatyczną bazę gospodarki odpadami (BDO).
- Stworzenie mechanizmu dystrybucji zgromadzonych w ten sposób środków tak, aby trafiały do systemu gospodarowania odpadami w miejsca, gdzie odpady te poddawane są ewidencji ilościowej oraz podziałowi na rodzaje w celu przekazania do recyklingu. Powinno odbywać się to w realnych i możliwych do kontrolowania warunkach; nie tylko w oparciu o sprawozdania. Miejscami tymi są regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK) i sortownie odpadów.
- Mechanizm ROP pozwoli na ograniczenie wzrostu opłat ryczałtowych ponoszonych przez mieszkańców, które czekają nas w najbliższym czasie.
Do kilkuset euro za 1 Mg produktu
Mechanizmy tego rodzaju działają w większości krajów europejskich. W ich ramach producenci wnoszą opłatę w wysokości do kilkuset EUR za 1 Mg produktu wprowadzanego na rynek. Jej wielkość jest uzależniona od rodzaju produktu i jego złożoności, czyli podatności na recykling.
Piotr Szewczyk