Mowa o raporcie nt. „Lepsze zarządzanie, planowanie i dostarczanie usług w jednostkach samorządu lokalnego w Polsce(1)”, który został opracowany przez Dyrekcję ds. Zarządzania Publicznego (GOV) OECD (ang. Organisation for Economic Co-operation and Development, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) oraz Centrum ds. Przedsiębiorczości, MŚP, Regionów i Miast (CFE).
Struktura administracji samorządowej
Polska posiada trójstopniowy system administracji samorządowej, na który składa się 16 województw, 380 powiatów i 2 477 gmin. Obecnie Polska charakteryzuje się stosunkowo równomiernym rozmieszczeniem ludności w regionach, z relatywnie wysokim udziałem ludności w regionach wiejskich (49 proc.), znacznie wyższym od średniej dla krajów OECD (29 proc.). Trend jest jednak taki, że obszary niemetropolitarne kurczą się na rzecz Miejskich Obszarów Funkcjonalnych (MOF). Autorzy raportu podkreślają, że zapewnienie efektywnego świadczenia usług publicznych na szczeblu gminnym, szczególnie w gminach położonych poza miejskimi obszarami, będzie zadaniem o krytycznym znaczeniu. Jako dobry krok oceniają nowelizację ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju(2).
Strategie rozwoju lokalnego a pozyskiwanie funduszy
Na potrzeby raportu, OECD przeprowadziło w 2020 r. badanie ankietowe, z którego wynika, że 95,5 proc. gmin i 90 proc. ankietowanych powiatów zadeklarowało posiadanie strategii rozwoju lokalnego (SRL). Co jest źródłem motywacji dla jednostek samorządu terytorialnego (JST) dla tworzenia tego nieobligatoryjnego dokumentu? Otóż głównym motywatorem są pieniądze. - Kiedy samorządy lokalne ubiegają się o fundusze unijne, muszą wykazać ścisły związek między działaniami, o które wnioskują, a SRL. Dostęp do funduszy unijnych wymaga wieloletniego programowania uwzględniającego specyfikę gospodarczą, społeczną i terytorialną – czytamy w dokumencie.
Autorzy stwierdzają także, że powstanie poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego - województw, powiatów i gmin – wpłynęło na tradycję planowania, przy czym to właśnie na szczeblu gminy zachodziły główne procesy planowania lokalnego. Mimo, że każda jednostka samorządu terytorialnego musi opracowywać różne plany w zależności od swoich zadań ustawowych, niektóre z nich są charakterystyczne dla wszystkich trzech szczebli jednostek samorządowych, jak np. strategia rozwoju społeczno-gospodarczego, budżet, wieloletni program inwestycyjny, plan gospodarki odpadami, plan ochrony środowiska, plan promocji, plan bezpieczeństwa publicznego, plan edukacji ekologicznej, program współpracy z organizacjami pozarządowymi (NGO) oraz podmiotami prowadzącymi działalność pożytku publicznego.
Planowanie strategiczne a planowanie strukturalne
Co prawda każda gmina jest prawnie zobowiązana do przygotowania planu zagospodarowania przestrzennego, ale nie jest zobowiązana do jego przestrzegania. – Większość nowych inwestycji podejmowana jest w drodze doraźnych decyzji rozwojowych, które często ignorują postanowienia spójnego planu przestrzennego i nie są jego częścią. Plany przestrzenne są opracowywane w oderwaniu od siebie w ramach fragmentarycznego podejścia do planowania przestrzennego i nie uwzględniają szerszej perspektywy zmieniającej się charakterystyki przestrzennej danego samorządu lokalnego – punktują autorzy raportu. Brak dobrej organizacji przestrzennej pociąga za sobą takie problemy, jak wzrost potrzeb w zakresie codziennej mobilności, a tym samym intensywności transportu, co jest konsekwencją niedopasowania miejsc pracy i zamieszkania. To powinno się zmienić.
Czytaj: Strategia rozwoju gminy – od koncepcji do realizacji
Wiatr w żagle przedsiębiorczości
Wreszcie, eksperci OECD zauważają, że lokalne władze i planiści muszą dostrzec potrzebę budowania entuzjazmu biznesowego dla rozwoju lokalnego. Oznacza to konieczność dzielenia się kosztami i ryzykiem z podmiotami zewnętrznymi, takimi jak sektor prywatny, oraz rewizję ustaleń organizacyjnych. W tym celu, samorządy lokalne mogłyby rozważyć m.in. sporządzenie lokalnych planów gospodarczych ściśle korelujących z SRL (z opcją finansowania lub współfinansowania projektów przez JST), czy nawiązanie współpracy z lokalnym sektorem prywatnym w celu osiągnięcia bardziej zrównoważonej reinwestycji w rozwój lokalny w perspektywie długookresowej. Warto, by włodarze zadali sobie pytanie, w jaki sposób lepiej zarządzać majątkiem publicznym (tj. m.in. gruntami, budynkami, infrastrukturą, logistyką, udogodnieniami), aby przyciągnąć prywatnych inwestorów do finansowania planów rozwoju lokalnego lub ponadlokalnego?
Z kolei administracja krajowa mogłaby rozważyć wprowadzenie nowych rozwiązań w zakresie decentralizacji fiskalnej i wzmocnienie potencjału fiskalnego i finansowego JST poprzez analizę lokalnych narzędzi fiskalnych i długoterminowych inwestycji, wspieranie mechanizmów regionalnej współpracy fiskalnej, tworzenie Partnerstw Publiczno-Prywatnych (PPP) z udziałem samorządów wojewódzkich i gminnych oraz badanie narzędzi finansowych rozwoju lokalnego.
- Warto także przeanalizować możliwości wykorzystania systemu podatkowego w celu zapewnienia rozmaitych zachęt dla inwestycji lokalnych oraz zbadanie, w jaki sposób można wykorzystać aktywa publiczne do wspierania lub pozyskiwania prywatnych współinwestorów. Polska może także przyjrzeć się możliwościom skorzystania z innowacyjnych narzędzi finansowania, takich jak mechanizm land value capture (podnoszenia wartości gruntów) polegający na wykorzystywaniu rosnącej wartości nieruchomości na terenach sąsiadujących z prowadzonymi inwestycjami czy fundusze infrastrukturalne, w celu finansowania inwestycji – czytamy w raporcie.
Katarzyna ZamorowskaDyrektor ds. komunikacji
Przypisy
1/ Treść raportu dostępna tutaj:https://www.teraz-srodowisko.pl/media/pdf/aktualnosci/10568-Poland-report.pdf2/ Przez politykę rozwoju rozumie się zespół wzajemnie powiązanych działań podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju kraju, spójności społeczno-gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjności gospodarki oraz tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej lub lokalnej. Zgodnie z ustawą, politykę rozwoju prowadzą: Rada Ministrów, samorząd województwa, związki metropolitalne, samorząd powiatowy i gminny oraz ich związki.