© Monet
PFAS (perfluoroalkylated substances) to produkowane przemysłowo związki chemiczne, pochodne węglowodorów cechujące się trwałymi wiązaniami fluoru i węgla, stabilnością termiczną oraz dobrą rozpuszczalnością. PFAS to olbrzymia grupa substancji obejmująca ok. 5000 związków, z których dwoma najlepiej poznanymi są PFOS (kwas perfluorooktanosulfonowy) i PFOA (kwas perfluorooktanowy).
PFAS – dwie strony medalu
Ze względu na stabilność, właściwości hydrofobowe, hydrofilowe i oleofobowe, PFAS są powszechnie wykorzystywane w różnych gałęziach przemysłu, jak i w wielu wyrobach codziennego użytku. Np. są wykorzystywane do wyrobu kosmetyków, sprzętu kuchennego (w tym nieprzywierające powłoki naczyń kuchennych), opakowań do żywności, wodoodpornych tekstyliów czy pianek wodoodpornych.
Związki te przedostają się do ekosystemu nie tylko wraz ze stałymi, ciekłymi bądź gazowymi produktami ubocznymi różnych procesów, ale również w postaci odpadów lub ścieków, co sprawia, że narażenie na te toksyczne substancje jest nieuniknione. Ich niekorzystny wpływ na organizm ludzki jest ciągłym tematem analiz naukowych. Dostęone badania ukazują jednak korelację PFAS z istotami morskimi. Te mikrocząstki stwarzają zagrożenie dla organizmu przede wszystkim ze względu na ich zdolnośćdo bioakumulacji (EPA, Agencja Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych). W 2009 r. substancje PFAS zostały wpisane na listę trwałych zanieczyszczeń organicznych. Chemikalia te nie rozkładają się naturalnie, nie ulegają rozkładowi pod wpływem powietrza, wody lub światła słonecznego, a ich nagromadzenie w naturalnym środowisku oraz procesy migracji doprowadziły do tego, że możemy je spotkać w każdym elemencie środowiska naturalnego.
Niebezpieczne skupiska zanieczyszczeń
Największe skupiska zanieczyszczeń PFAS zidentyfikowano w wodach powierzchniowych i gruntowych sąsiadujących z przedsiębiorstwami zajmującymi się przemysłem chemicznym, produkcją tekstyliów czy rafinacją ropy naftowej. Ale również w sąsiedztwie wysypisk śmieci, i miejsc dotkniętych pożarem, w tym tam odbywały się ćwiczenia przeciwpożarowe. Chemikalia te stały się poważnym problemem również dla przedsiębiorstw wodociągowych. Ich obecność w ściekach jest nieunikniona, a oczyszczalnie nie są wyposażone w technologię ich usuwania, dlatego substancje te po prostu zostają w wodzie i są ponownie wprowadzane do obiegu wodnego.
PFAS są substancjami zaburzającymi gospodarkę hormonalną. Pojawia się coraz więcej dowodów na to, że są niebezpieczne dla zdrowia.
Globalny problem, odpowiedź Unii Europejskiej
Wiele krajów, w tym szczególnie USA, Australia ale i kraje europejskie wypowiedziały wojnę PFAS. Dania jako pierwsza zdecydowała się na odważne kroki i w lipcu 2020 r. wprowadziła w swoim kraju zakaz stosowania PFAS w tekturowych i papierowych opakowaniach dla żywności. Szansą na powszechne uregulowanie kwestii PFAS w Europie stała się wydana w 23 grudnia 2020 r. Dyrektywa 2020/2184 w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Jej głównym celem jest poprawa bezpieczeństwa wody pitnej i zwiększenie zaufania konsumentów do wody kranowej (wielokrotnie tańszej od wody butelkowanej, ponadto eliminującej użycie pojemnika z tworzywa sztucznego). Wejście w życie nowej regulacji znacznie podnosi poprzeczkę w obszarze wykazu dopuszczalnych związków i substancji mogących występować w kranówce. Dyrektywa zawiera nowe wytyczne, które uaktualniają normy jakości wody pitnej oraz przewidują efektywne kosztowo i oparte na analizie ryzyka podejście do monitorowania jakości wody, jak również wdrożenie nowych technologii uzdatniania wody. Dyrektywa wprowadza konieczność badań na obecność w wodzie kolejnych substancji niebezpiecznych, takich jak m.in farmaceutyki, bisfenol A i wskazane w niniejszym artykule PFAS.
Czytaj: Hormony, psychotropy i antybiotyki. Farmaceutyki w wodzie bolączką współczesnego świata
Wytyczne KE
Dyrektywa 2020/2184 w art. 13/ pkt 7 stanowi, że „nie później niż w dniu 12 stycznia 2024 r. Komisja ustanowi wytyczne techniczne dotyczące metod analizy do celów monitorowania substancji per- i polifluoroalkilowych przy zastosowaniu parametrów „PFAS Ogółem” i „Suma PFAS”, w tym również granice wykrywalności, wartości parametryczne oraz częstotliwość pobierania próbek”.
- Obecnie lista związków PFAS podlegających monitorowaniu jest elastyczna i zależy od wytycznych w danym kraju. Zgodnie z wymaganiami ramowej dyrektywy wodnej oznaczane są 24 związki. Parametry ujęte w Dyrektywie są na “niskich poziomach”, co wynika z charakteru substancji, tzn. na poziomie kilku- kilkudziesięciu mikrogramów na litr wody. Okres przejściowy dotyczący regulacji stężenia PFAS obowiązuje do 12 stycznia 2026 r. – wskazuje Justyna Król, Kierownik Jakości Eurofins.
Oznaczanie związków
Justyna Król zwraca też uwagę, że Załącznik III obejmujący Specyfikacje dla analizy parametrów informuje, że Państwa członkowskie muszą zapewnić, aby metody analizy stosowane do celów monitorowania i wykazywania zgodności z niniejszą dyrektywą, z wyjątkiem mętności, były walidowane i dokumentowane zgodnie z normą EN ISO/IEC 17025 lub innymi równorzędnymi normami przyjętymi na poziomie międzynarodowym. Państwa członkowskie zapewniają, aby laboratoria lub podmioty pracujące na zlecenie laboratoriów stosowały praktyki systemu zarządzania jakością zgodnie z normą EN ISO/IEC 17025 lub innymi równorzędnymi normami przyjętymi na poziomie międzynarodowym.
Spełnienie wymagań nowej dyrektywy w sektorze gospodarki wodno-ściekowej będzie się wiązało z wdrożeniem nowych rozwiązań analitycznych, a co za tym idzie doposażenia laboratoriów w dodatkowy sprzęt.
Wytyczne dotyczące oznaczania PFAS w wodzie morskiej - patrz pdf
Artykuł powstał we współpracy z Eurofins OBIKŚ Polska Sp. z o.o.
