© Bear Boy
2023 r. był dla sektora odnawialnych źródeł energii w Polsce intenstywny. Łączna moc zainstalowana zbliża się do 30 GW, co oznacza, że pod względem mocy zainstalowanej alternatywna technologia do konwencjonalnej stanowi ok. 30 % krajowych mocy energetycznych. Wraz z dojrzewaniem rynku branża odnotowuje coraz więcej wyzwań.
Fala regulacji
Jednym z głównych tematów dyskutowanych w sektorze OZE była nowelizacja ustawy odległościowej. Ustawa z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych oraz niektórych innych ustaw została opublikowana w Dzienniku Ustaw 23 marca 2023 r. Zakłada ona usprawnienie inwestycji w energetykę wiatrową na lądzie, w tym minimalną odległość wiatraków od zabudowań na poziomie 700 metrów, pomimo postulatów branży o 500 metrów. Liberalizacja ustawy 10H to zielone światło dla energetyki wiatrowej na lądzie. Efekty widoczne będą jednak dopiero w latach 2028-2030. Pod koniec grudnia 2023 r. temat wrócił ponownie do mainstreamu ze względu na zaskakującą poprawkę w projekcie ustawy dotyczącej mrożenia cen energii, która ustalałaby minimalną odległość wiatraków od zabudowań na poziomie 300 metrów, co wywołało burzę polityczną.
W przypadku morskiej energetyki wiatrowej, Minister Infrastruktury ogłosił rozstrzygnięcia dotyczące decyzji lokalizacyjnych dla tzw. drugiej fazy rozwoju offshore wind. Pozwolenia zdobyły dwie polskie spółki – Orlen oraz PGE Polska Grupa Energetyczna. W ciągu roku inwestorzy projektów pierwszej fazy podpisali szereg kontraktów na dostawy komponentów wiatrowych. 2023 rok upłynął pod znakiem konktraktacji polskich projektów offshore wind.
1 października 2023 r. weszła w życie obszerna nowelizacja ustawy o OZE, implementująca do polskiego systemu prawnego kolejną część dyrektywy RED II (nota bene, na szczeblu unijnym zakończono już prace nad RED III). Nowe regulacje przyspieszą m.in. rozwój OZE, klastrów energii oraz wdrożą cable pooling. Kluczowa była też nowelizacja ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.
Aukcje już nie tak atrakcyjne. Czas na zmiany?
Ubiegłoroczne wyniki aukcji OZE potwierdziły, że ten system wsparcia rozwoju instalacji OZE nie jest atrakcyjny dla inwestorów. W zamian wolą dziś sięgać po długoterminowe kontrakty sprzedaży zielonej energii (PPA/cPPA). W okresie od początku 2018 do października 2023 r. w Polsce podpisano ok. 63 umów cPPA. W latach 2018-2020 zawarto ich 12, w 2021 r. – 15, w 2022 r. – 17, a w roku bieżącym (do października) – 19.
Pod koniec listopada 2023 r. prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) poinformował, że ramach tegorocznych aukcji do sprzedaży przeznaczono prawie 88 TWh zielonej energii o łącznej wartości ok. 40,8 mld zł. W wyniku ich rozstrzygnięcia łącznie zakontraktowano niespełna 6 TWh (6,8%) energii elektrycznej o wartości prawie 2 mld zł (4,8%). Wygrane aukcje zdominowała technologia fotowoltaiczna.
Elastyczność systemowa nie na wystarczającym poziomie
W mijającym roku branża coraz częściej rozmawiała o potrzebie rozwoju elastyczności systemowej w kontekście produkcji energii z OZE i pojawiających się nadwyżkach zielonej energii. W kwietniu 2023 r. Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE) po raz pierwszy musiały, po zastosowaniu innych mechanizmów, wydać polecenia wyłączenia instalacji fotowoltaicznych, ze względów bezpieczeństwa pracy systemu. Wcześniej do takich sytuacji dochodziło w przypadku energetyki wiatrowej. Święta Bożego Narodzenia – już tradycyjnie – po raz kolejny charakteryzowały się niskim zapotrzebowaniem na energię przy jednoczesnej nadprodukcji energii wiatrowej. Operator musiał podjąć decyzję o wyłączeniu części turbin wiatrowych.
Liczni eksperci przekonywali w ciągu roku, że potrzebna jest większa elastyczność systemowa oraz aktywizacja strony popytowej w przypadku nadpodaży energii w systemie. Konieczny jest też rozwój magazynów energii elektrycznej – rynek ten dopiero w Polsce się rozwija. Prezes URE wydał w ub. roku promesy na budowę magazynów energii.
Prosumenci rosną w siłę
Rynek prosumencki w Polsce jest jednym z największych w skali europejskiej. Obecnie Polska może pochwalić się liczba ponad 1,3 mln prosumentów, którzy w zdecydowanej większości postawili na technologię fotowoltaiczną. Po zmianie w 2022 r. systemu net-metering na net-billing rynek uległ stabilizacji. W 2023 r. prosumenci mogli liczyć na wsparcie m.in. w piątej edycji programu Mój Prąd, którego nabór zakończył się w grudniu. Zgodnie z zapowiedziami, ma zostać uruchomiony nabór 6.0.
Pompa ciepła jest kolejnym wyborem prosumentów w zakresie inwestycji, choć sam rynek nie ma za sobą dobrego roku. Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC) podsumowała rynek pomp ciepła w Polsce na koniec trzeciego kwartału 2023 r. Dynamika znacznie wyhamowała, jednak sektor liczy na impulsy rozwoju w 2024 r.
Tykająca bomba w ciepłownictwie
Jednym z akceleratorów OZE ma być ciepłownictwo, które znajduje się w dramatycznej sytuacji finansowej. Sektor ciepłowniczy w Polsce zderza się ze ścianą – stwierdzają we wstępie autorzy jednej z analiz. Na złą kondycję sektora ciepłownictwa wskazuje też Urząd Regulacji Energetyki (URE), który informował o pogarszającej się rentowności sektora. Rynkowi nie pomagają rosnące koszty funkcjonowania spółek ciepłowniczych, wynikające z wysokich cen surowców oraz praw do emisji.
Kolektory słoneczne mogą odegrać kluczową rolę w dekarbonizacji gospodarstw domowych po wprowadzeniu ewentualnych zakazów sprzedaży kotłów tradycyjnych m.in. gazowych. Organizacje branżowe informowały, że jest widoczne coraz większe zainteresowanie instalacjami kolektorów słonecznych z buforami ciepła do wsparcia ogrzewania kotłami gazowymi, elektrycznymi, biogazowymi czy pompami ciepła, ale struktura rynku jest w dalszym ciągu niestabilna.
Sieci, sieci i jeszcze raz sieci
Bariery rozwoju OZE to temat, który nie schodził z ust przedstawicieli sektora energetycznego. Potrzebna jest aktualizacja Polityki Energetycznej Polski do 2040 roku, ale też wdrożenie takich rozwiązań jak cable pooling i magazyny energii. Kluczem jest sprawny rozwój systemu przesyłowego i dystrybucyjnego, od którego teraz zależy dalszy rozwój OZE. Powszechnie dyskutowanym tematem była rosnąca liczba odmów przyłącza instalacji OZE do sieci. W 2022 r. operatorzy systemów dystrybucyjnych (OSD) zgłosili rekordową liczbę odmów wydania warunków przyłączenia do sieci. Zgodnie z danymi Urzędu Regulacji Energetyki (URE), w ubiegłym roku przedsiębiorstwa energetyczne zgłosiły 7 023 odmowy wydania warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej na łączną moc 51,05 GW. To znacznie więcej niż w 2021 r., kiedy to zgłoszono 3 751 przypadków odmowy wydania warunków na łączną moc 14,45 GW. Jeszcze większej liczby powinniśmy się spodziewać w podsumowaniach 2023 r.
Europa walczy o niezależność łańcuchów dostaw
Unia Europejska podjęła szereg działań na rzecz wzmocnienia rodzimego przemysłu celem uniezależnienia importu technologii od dominujących kierunków, tj. Azji, w szczególności Chin. Szczególne w trudnej sytuacji znajduje się fotowoltaika, jednak problem dotyczy praktycznie każdej, zielonej technologii. Dla UE celem jest dywersyfikacja dostaw surowców oraz wzmocnienie lokalnych firm przemysłowych zapewniających komponenty dla zielonej transformacji gospodarczej. Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen w połowie roku wygłosiła przemówienie podsumowujące dotychczasowe prace KE. Zawarła w nim plany wprowadzenia pakietu środków wsparcia dla przemysłu wiatrowego w Europie. 19 grudnia br. ministrowie energii 26 państw UE oraz 300 firm podpisali Europejską Kartę Energetyki Wiatrowej (ang. European Wind Charter), formalnie zobowiązując się do realizacji działań przypisanych im w ramach tzw. Pakietu Wiatrowego (ang. Wind Power Package).
Nowy rząd i nowe perspektywy
Bezsprzecznie ważnym wydarzeniem były wybory, wokół których otworzyła się dyskusja o priorytetach dla nowego rządu w zakresie polityki energetycznej i klimatycznej. Na horyzoncie widać możliwość nowego otwarcia dla polityki energetycznej i zielonej transformacji w Polsce. Pojawiła się m.in. koncepcja stworzenia Centrum Transformacji Energetycznej.
W 2024 r. kluczowa będzie z pewnością aktualizacja strategicznych dokumentów jak Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. (PEP2040) oraz Krajowego planu na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 (KPEiK). Ministerstwo Klimatu i Środowiska informowało w połowie roku o możliwości wzięcia udziału w prekonsultacjach mających na celu przygotowanie projektów aktualizacji krajowych dokumentów strategicznych dotyczących sektora energii. Na razie nie jest znany stan prac nad dokumentami.
Deklaracje o poparciu szybszego permittingu dla OZE wygłosił jeszcze w grudniu 2023 r. nowy wiceminister klimatu i środowiska, Miłosz Motyka.
Finansowanie inwestycji
Cały rok sektor energetyczny czekał na środki z Krajowego Planu Odbudowy (KPO), a nowe nadzieje w zakresie odblokowania dały październikowe wybory i deklaracje nowej władzy. Pod koniec grudnia 2023 r. nowa minister funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz poinformowała, że do Polski wpłynęło 5 mld euro z programu RePowerEU, który jest częścią KPO.
-Pieniądze te zainwestujemy w tanią, zieloną energię dla polskich obywateli – poinformowała minister. Jest to szansa na wzmocnienie istniejących już technologii OZE w Polsce, ale też wdrażanie nowych. W Polsce zaczyna rozwijać się m.in. rynek biometanu, a branża fotowoltaiczna jest zgodna co do tego, że na polskim rynku powinna pojawić się agrowoltaika.
Patrycja RapackaRedaktor
