Światowy Dzień Mokradeł. Stan obszarów wodno-błotnych coraz gorszy, czas ucieka

Łoś na Bagnie Całowanie
© Maciej

Światowy Dzień Mokradeł upamiętnia podpisanie Konwencji o obszarach wodno-błotnych (zwanej Konwencją Ramsarską). Zapisy zawarte w dokumencie mają na celu ochronę i zachowanie w niepogorszonym stanie obszarów podmokłych na świecie. W ramach Konwencji podejmuje się działania na szczeblu międzynarodowym, krajowym i lokalnym - dotychczas ratyfikowało ją 171 państw całego świata. Wśród nich jest także Polska, a działania nad wdrażaniem Konwencji nadzoruje krajowy Sekretariat Konwencji, będący jednostką Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.

Jak informuje Sekretariat Konwencji o obszarach wodno-błotnych⁽¹⁾, w 2022 r. tematem przewodnim wydarzenia jest hasło “Tereny podmokłe na rzecz ludzi i przyrody” (ang. Wetlands Action for People and Nature).

- W znaczeniu Konwencji Ramsarskiej mokradła obejmują również wszelkie wody śródlądowe i morskie wody przybrzeżne do głębokości 6 m podczas odpływu - wyjaśnia dr Łukasz Kozub z Zakładu Ekologii i Ochrony Środowiska Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. - Spośród wszystkich mokradeł szczególne znaczenie mają torfowiska. Mimo że pokrywają tylko 3 proc. powierzchni lądów, torfowiska są największym globalnym magazynem węgla i magazynują więcej węgla niż lasy na całym świecie. Warto przy tym wiedzieć, że w Polsce osuszyliśmy 85 proc. torfowisk i zmieniliśmy je z ekosystemów pochłaniających dwutlenek węgla w jego źródła - dodaje.

Polska a działania na rzecz ochrony i odtwarzania terenów wodno-błotnych

- Na poziomie unijnym coraz częściej dostrzega się rolę mokradeł w kształtowaniu pewnych usług ekosystemowych, związanych z ograniczaniem powodzi i suszy, zapewnieniem odpowiednich warunków klimatycznych, czy magazynowaniem węgla przez torfowiska. Na poziomie krajowym ta kwestia jeszcze się nie uwydatniła. Ona się przebija powoli, np. w programach związanych ze zwiększaniem retencji na obszarach leśnych czy rolnych. Ostatnie suche lata uświadomiły, jak bardzo utraciliśmy funkcję mokradeł w ograniczaniu suszy - komentuje dr Kozub.

Działania z zakresu odtwarzania obszarów mokradeł zostały ujęte m.in. w Programie przeciwdziałania niedoborowi wody na lata 2021-2027 z perspektywą do roku 2030 (PPNW⁽²⁾), który wpisuje się w założenia Konwencji ramsarskiej. W dokumencie strategicznym przygotowanym przez Ministerstwo Infrastruktury wskazano, że na terenie Polski w mokradłach retencjonowane jest 14 460,14 mln m sześc. wody.

- Szacuje się, że w Polsce, na około 80 proc. siedlisk dolinowych (a przede wszystkim z takimi związane są mokradła), funkcjonują systemy melioracyjne, a same cieki uregulowane są na ok. 40 proc. swojej długości - poinformowano w PPNW. - Ma to bezpośrednie przełożenie na stan odwodnienia mokradeł, a co za tym idzie - ich kondycję. Niestety, nie ma źródeł danych w jednoznaczny sposób określających aktualny stan mokradeł. Uważa się jednak, że stan mokradeł jest coraz słabszy, co wynika bezpośrednio z działalności człowieka oraz - w znacznie mniejszym stopniu - procesów i zjawisk naturalnych - zauważono.

W ramach PPNW planuje się m.in. renaturyzację ekosystemów mokradłowych i rzek, realizację i odtwarzanie obiektów małej retencji i mikroretencji na terenach leśnych i rolniczych, a także ochronę obszarów okresowo zalewanych.

Żywe torfowisko przyrasta 1 mm na rok, po osuszeniu zanika dziesięć razy szybciej

W kwestii dbałości o tereny podmokłe istotną rolę pełni aspekt edukacyjny, mający za zadanie podnoszenie świadomości społecznej na temat istotnej roli obszarów wodno-błotnych w horyzoncie zrównoważonego rozwoju na świecie. Jak informuje Sekretariat Konwencji o obszarach wodno-błotnych, w ciągu 55 lat (od 1970 do 2015) na świecie utracono 35 proc. wszystkich mokradeł. Od 1700 r. do dziś straty te wynoszą 87 proc.⁽³⁾ W skali globalnej zjawisko to oznacza spadek bioróżnorodności, wzrost emisji gazów cieplarnianych oraz ograniczenie zdolności do samooczyszczania się wód.

- Torfowiska są największym globalnym magazynem węgla. Akumulują go wtedy, kiedy panują warunki bagienne, tj. jeżeli na danym obszarze jest woda, a biomasa roślinna ulega powolnemu rozkładowi. Jeżeli osuszamy mokradło, to dochodzi do natlenienia torfu, który przez ostatnie tysiące lat był odtleniony. Zakłada się, że żywe torfowisko przyrasta ok. 1 mm na rok, natomiast po osuszeniu zanika w tempie 1 cm na rok. Hektar osuszonego torfowiska użytkowanego np. jako łąka emituje od 20 do 30 ton CO² na rok. Jest to równowartość przejechania 200 tysięcy kilometrów przeciętnym samochodem - wyjaśnia dr Kozub.

Zanikanie mokradeł grozi niedoborem wody, a z drugiej strony - wrastającym prawdopodobieństwem występowania powodzi. Warto przy tym dodać, że mokradła to nie tylko występujące na naszej szerokości geograficznej torfowiska. Są nimi również rafy koralowe, lasy mangrowe czy lasy bagienne.

Magdalena Więckowska
Dziennikarz