Cel 55% redukcji emisji wymaga przyspieszenia. Ocena realizacji Europejskiego Zielonego Ładu

Przyśpieszenie celów klimatycznych

- Postępy są zróżnicowane, ponieważ wiele z inicjatyw legislacyjnych składających się na Europejski Zielony Ład przyjęto dopiero niedawno i nie doszło jeszcze do ich wdrożenia; przykładem jest rozporządzenie Nature Restoration Law. Dyskusja nad pozostałymi nadal trwa, oczekiwane rezultaty mogą też wymagać czasu – wyjaśnia JRC. Na 154 wskazanych celów 58 przyjęto w unijnych rozporządzeniach, 29 natomiast określono w dyrektywach; 47 pochodzi z komunikatów Komisji Europejskiej, a 20 z procedowanych jeszcze projektów dyrektyw i rozporządzeń. Przed bardziej szczegółowym omówieniem poszczególnych obszarów, JRC podsumowuje ilościowo stopień realizacji składających się na nie wskaźników. Zestawienie pokazuje, że spośród celów klimatycznych 56% wymaga przyspieszenia, a dla 22% brakuje danych, z kolei po 11% przypada na cele realizowane zgodnie z założeniami oraz na te, które doświadczają stagnacji bądź pogorszenia.

W kategorii „czystej, dostępnej i bezpiecznej energii” procentowy udział celów wymagających przyśpieszenia sięga 65%, 20% natomiast postępuje we właściwym tempie. W przypadku cyrkularności potrzebne przyspieszenie dotyczy 37% celów, a właściwe tempo – 31%. W obszarze zrównoważonej mobilności odpowiednich danych brakuje dla 33% celów; tyle samo wymaga przyspieszenia, po 17% przypada za to na cele realizowane we właściwym tempie oraz na te, w których realizacji doszło do zastoju bądź pogorszenia. Co do ochrony bioróżnorodności, danych brakuje dla 45% wskaźników, 28% wymaga przyspieszenia, 21% odznacza się pogorszeniem bądź stagnacją, a tylko w 6% realizacja przebiega w odpowiednim tempie. Odpowiednie tempo cechuje też 36% celów związanych z likwidacją zanieczyszczeń (przy 29% celów wymagających przyśpieszenia i 35% celów bez właściwych danych). Jeśli chodzi o zazielenianie Wspólnej Polityki Rolnej, jako wymagające przyśpieszenia określono 71% celów przy 29% realizowanych zgodnie z zamierzeniami.

Regres w LULUCF

Przyjrzyjmy się celom klimatycznym, które wiążą się z redukcją emisji gazów cieplarnianych bądź zwiększeniem ich pochłaniania; na 9 wskaźników 6 pochodzi z rozporządzeń, dwa z dyrektyw, jedno natomiast z komunikatu Komisji. Mowa o takich regulacjach jak europejskie prawo klimatyczne, rozporządzenie ws. wspólnego wysiłku redukcyjnego czy program REPowerEU. Jako jedyny cel, który postępuje zgodnie z założonym tempem, zidentyfikowano redukcję emisji w sektorach objętych systemem ETS; przyśpieszenia wymaga za to obniżanie emisji w sektorach objętych wspólnym wysiłkiem redukcyjnym czy w redukcji całości unijnych emisji o 55% do 2030 r. w porównaniu z poziomami z roku 1990. Pogorszeniu uległa realizacja celu dla sektora LULUCF związanego z pochłonięciem z atmosfery 310 mln ton ekw. CO₂ rocznie do 2030 r. Dla celów związanych z systemem ETS2 brakuje danych, które pojawią się po wejściu rozwiązania w życie.  – Subsydia dla paliw kopalnych pozostają główną przeszkodą dla klimatycznych ambicji UE w przejściu do czystej energii – czytamy w raporcie.

Czytaj też: 16,5% redukcji emisji r/r w sektorach objętych ETS w 2023 r. Wzrosło pochłanianie w LULUCF

Celów związanych z energią jest 34, z czego 22 wymaga przyśpieszenia, realizacja 8 jest zgodna z założeniami, danych brakuje dla czterech, a do pogorszenia doszło przy jednym. Państwa członkowskie UE muszą więc włożyć więcej wysiłku w realizację wskaźnika 42,5% OZE w całkowitym zużyciu energii do 2030 r., a także w obniżenie swojego zużycia energii o co najmniej 11,7%. To samo dotyczy zwiększania udziału OZE w ciepłownictwie i chłodnictwie czy produkcji ok. 30% stali przy użyciu zielonego wodoru. Za zgodne z założonym tempem uznano realizację takich celów jak dążenie do neutralności energetycznej sektora wod-kan w 2045 r. czy budowa 320 GW mocy w fotowoltaice do 2025 r. i prawie 600 GW w 2030 r. Pogarsza się za to perspektywa dla 42% udziału zielonego wodoru w całości tego paliwa do 2030 r., danych brakuje natomiast m.in. dla wskaźników efektywności energetycznej oraz zużycia OZE w budynkach.

Mniej lekkich toreb

Przegląd pozostałych celów pokazuje zróżnicowaną sytuację. W celach dotyczących cyrkularności dobrze wyglądają wskaźniki związane z recyklingiem baterii czy odzyskiem takich surowców jak ołów, kobalt albo miedź, gorzej natomiast, jako wymagające przyśpieszenia, prezentują się ambicje wokół recyklingu i samodzielnego pozyskiwania surowców krytycznych. JRC docenia też tempo ograniczenia lekkich toreb plastikowych, wzywając równocześnie do szybszej redukcji liczby powstających odpadów opakowaniowych. Pogorszeniu uległy starania na rzecz zmniejszenia o połowę liczby odpadów zmieszanych do 2030 r. Państwa unijne z sukcesem zwiększają udział biopaliw i biogazu w transporcie, równocześnie zbyt wolno dążąc do zwiększenia produkcji biometanu i nie dość szybko rozbudowując infrastrukturę ładowania wzdłuż sieci TEN-T. Pogorszeniu uległ poziom intensywności emisji w transporcie morskim. Szybko postępuje za to elektryfikacja miejskich flot autobusowych.

W oczekiwaniu na wdrożenie NRL

W obszarze Wspólnej Polityki Rolnej państwa członkowskie muszą przyśpieszyć działania na rzecz ograniczenia zużycia o 50% bardziej niebezpiecznych pestycydów; to samo dotyczy celu zapewnienia 25% upraw ekologicznych do 2030 r. oraz ograniczenia liczby odpadów żywnościowych. Za sukces uznano za to ograniczanie sprzedaży środków przeciwdrobnoustrojowych. Wśród celów związanych z ochroną różnorodności biologicznej dominują te dla których brakuje danych, wynika to jednak m.in. z tego, ze mowa w dużej mierze o wskaźnikach rozporządzenia Nature Restoration Law, które dopiero jest przygotowywane do wdrożenia. Przyśpieszenia wymaga jednak realizacja 27% celów z tej grupy, w tym zapewnienia ochrony ścisłej na co najmniej 1/3 obszarów chronionych w UE. Za jedyny realizowany w odpowiednim tempie cel uznano z kolei obejmowanie ochroną starych lasów; pogorszeniu ulega jednak wskaźnik dotyczący zajmowania kolejnych gruntów, co dotyka przede wszystkim grunty orne i pastwiska. Niezbędne przyśpieszenie w ujęciu Joint Research Centre musi czekać również działania w obszarze zmniejszania zanieczyszczeń, gdzie zaklasyfikowano tak 30% celów, w tym związanych z odpadami w ekosystemach morskich, przedostawaniem się mikroplastiku do środowiska czy redukcją hałasu transportowego. Zdiagnozowane sukcesy wiążą się natomiast z poprawą jakości powietrza, w tym ze spadającą liczbą przedwczesnych zgonów oraz redukcją liczby ekosystemów, w których zanieczyszczenie powietrza zagraża bioróżnorodności.

Czytaj też: Przyroda jako polisa ubezpieczeniowa. Szanse i pułapki we wdrażaniu Nature Restoration Law

Zintegrowana ocena

Jak podsumowuje JRC, na Europejski Zielony Ład składa się ok. 30% inicjatyw legislacyjnych przyjmowanych w UE w latach 2020-2024. Autorzy raportu wzywają do wprowadzenia zintegrowanej oceny dokonywanych postępów oraz wczesnej identyfikacji luk w wiedzy, które utrudniają realizację celów. – Powyższa analiza dystansu jaki pozostał do przebycia, stanowi dopiero pierwszy krok.   Dalsze działania zapewnią zintegrowaną perspektywę celów polityk Europejskiego Zielonego Ładu oraz umożliwią wgląd w bariery oraz potencjalne ułatwienia, tak aby zagwarantować lepsze zrozumienie stanu zielonej transformacji Unii – czytamy. Eksperci podkreślają przy tym występowanie wzajemnych związków pomiędzy poszczególnymi celami, które muszą być postrzegane całościowo i na zasadzie zachodzących synergii.