Farmaceutyki w środowisku: lepiej zapobiegać, niż leczyć

© MG

Leczenie wielu chorób ludzi i zwierząt jest zależne od dostępu do wysokiej jakości substancji farmaceutycznych. Te same substancje, które na co dzień chronią nasze zdrowie, mogą stanowić jednak poważne zagrożenie dla środowiska. Wprowadzane podczas wytwarzania, stosowania i unieszkodliwiania pozostałości produktów farmaceutycznych substancje powinny być więc poddane ścisłemu nadzorowi. Tymczasem na terenie Unii Europejskiej stwierdzono obecność pozostałości substancji farmaceutycznych w wodach powierzchniowych i gruntowych, glebach oraz tkankach zwierzęcych. Są to przede wszystkim środki przeciwbólowe, przeciwdrobnoustrojowe, antydepresyjne, antykoncepcyjne i przeciwpasożytnicze. Śladowe ilości substancji farmaceutycznych odnaleziono również w wodzie pitnej. Jak się tam dostają? Głównie poprzez ścieki komunalne, wypasanie zwierząt gospodarskich i niewłaściwe składowanie substancji.

Stosując unijną zasadę ostrożności, Bruksela planuje podjąć w ciągu najbliższych lat działania, mające poprawić nasz stan wiedzy w tym zakresie i docelowo - ograniczyć obecność farmaceutyków w środowisku.

Wciąż wiemy zbyt mało

Obecne w środowisku substancje farmaceutyczne są wyjątkowo trudnym do zwalczenia wrogiem. Stabilność chemiczna lub metaboliczna niektórych z nich oznacza, że nawet do 90 proc. składnika czynnego jest wydalane (lub wypłukiwane) w pierwotnej postaci. Komisja wskazuje też, że wciąż ograniczone są możliwości monitoringu substancji farmaceutycznych w środowisku pomimo tego, że np. wody powierzchniowe i podziemne są monitorowane pod kątem obecności wybranych substancji na podstawie ramowej dyrektywy wodnej. - Potrzebne są wciąż kolejne informacje, aby sformułować ocenę o niektórych substancjach farmaceutycznych i ich stężeniach w środowisku, a także odnośnych poziomach ryzyka - twierdzi Komisja.

Zapowiedź stworzenia planu, ale jeszcze nie plan

W opublikowanym 11 marca br. komunikacie⁽¹⁾ Komisja zapowiada, że podejmie w najbliższym czasie szereg działań mających na celu m.in. poprawę stanu wiedzy we wskazanym obszarze. Chodzi np. o opracowanie wytycznych dla pracowników służby zdrowia w zakresie rozważnego stosowania substancji farmaceutycznych stwarzających ryzyko dla środowiska. Komisja chce także sprawdzić, w jaki sposób zagadnienie mogłoby być włączone do programów medycznego kształcenia i rozwoju zawodowego. Rozwiązaniem mogą być też innowacje w sektorze farmaceutycznym, który dzięki tworzeniu nowych produktów stwarzających mniejsze ryzyko środowiskowe lub ułatwiających recykling ścieków może promować zastosowanie bardziej ekologicznych metod produkcji. Spory potencjał istnieje również w zakresie uzdatniania wody i przetwarzania obornika. Komisja ma rozważyć również wspieranie w następnych unijnych wieloletnich ramach finansowych, dalszych badań w obszarze ekotoksyczności substancji farmaceutycznych.

Niewykluczone (choć jednocześnie nieprzesądzone) jest, że wskazane w komunikacie propozycje zostaną w przyszłości wykorzystane do opracowania nowych aktów prawnych.

Kamil Szydłowski
Dziennikarz, prawnik