Gospodarka odpadami w gminach pod kreską. KR RIO opublikowała dane za 2021 r.

odpady komunalne
© Guido Grochowski

Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (KR RIO) opublikowała⁽¹⁾ „Sprawozdanie z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2021 r.”. Z przedstawionych danych wynika, że w latach 2018-2021 system gospodarowania odpadami komunalnymi – przede wszystkim w gminach wiejskich i miastach na prawach powiatu - nie bilansował się.

Co o bilansowaniu się systemu mówiono w sprawozdaniu KR RIO za 2020 r.? O tym w artykule pt. System gospodarki odpadami na minusie - prawie 1,4 mld zł deficytu w 2020 r.

Wydatki stale rosną

KR RIO wskazuje, że na przestrzeni lat 2018-2021 dochody z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi wszystkich JST i związków międzygminnych systematycznie wzrastały - z 5,26 mld zł w 2018 r. do 10,37 mld zł w 2021 r. Największy rokroczny wzrost dochodów, a więc i wysokości opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi ponoszonych przez mieszkańców, nastąpił w 2020 r. – o 28,6%. W 2021 r. w stosunku do 2020 r. nastąpił wzrost o 18%.

Wraz ze wzrostem dochodów rosły także wydatki JST - z 6,03 mld zł w 2018 r. do 11,35 mld zł w 2021 r. - Podobnie jak w przypadku dochodów, największy wzrost wydatków związanych z systemem gospodarowania odpadami, zanotowano w 2020 r., tj. o 35,9% w stosunku do wykonanych w 2019 r., przy dynamice wzrostu w tym przedziale czasowym o 11,6 punktu procentowego. W 2021 r. mimo, że nastąpiła zwyżka wykonanych wydatków o 11,5% względem 2020 r., to doszło do spadku dynamiki wzrostu o 24,4 punktu procentowego w stosunku do roku poprzedniego – czytamy.

Czytaj też: Wytwarzamy coraz więcej odpadów. 358 kg na mieszkańca w 2021 r.

Największy procentowo przyrost wydatków w stosunku do 2020 r. nastąpił w związkach międzygminnych – o 25,1%, nieco mniejszy w gminach - o 16,8%, natomiast w miastach na prawach powiatu wydatki wzrosły jedynie o 1,1%. - Zdecydowaną większość wydatków związanych z systemem gospodarowania odpadami komunalnymi we wszystkich omawianych latach, w każdym rodzaju JST i w związkach międzygminnych stanowiły wydatki bieżące. W gminach wzrosły z kwoty 2,97 mld zł w 2018 r. do 6,29 mld zł w 2021 r., a w miastach na prawach powiatu – z kwoty 2, 27 mld zł w 2018 r. do 3,92 mld zł w 2021 r. W związkach międzygminnych także wystąpił wzrost wydatków bieżących: z kwoty 0,59 mld zł w 2018 r. do ponad 1 mld zł w 2021 r. – dodano.

System stale na minusie

Dane te wskazują – podaje KR RIO – że ukształtowany poziom dochodów i wydatków w poszczególnych latach spowodował, że finansowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przeważnie zamkmykało się per saldo deficytem.

W 2018 r. deficyt wynosił 0,76 mld zł, w 2019 r. wzrósł do kwoty 1,15 mld zł, w 2020 r. nastąpił kolejny wzrost – do 1,39 mld zł. W 2021 r. deficyt wyniósł natomiast 0,98 mld zł.

Największy problem z bilansowaniem systemu miały gminy wiejskie i miasta na prawach powiatu. W 2018 r. 1 147 gmin wiejskich (83,3% gmin tego rodzaju) wypracowało ujemny wynik finansowania systemu, w 2021 r. deficyt wystąpił w 1 053 gminach wiejskich (76,1%). Na 636 miast na prawach powiatu system nie został zbilansowany w 76,2% z nich w 2019 i 2021 r., w latach 2020 i 2018 r. sytuacja taka miała miejsce natomiast w 66,7% i 81% tego rodzaju JST.

Kto nie płaci za odpady?

KR RIO zwróciła uwagę na problem nieskutecznej egzekucji należności z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi.

- Wysokość dochodów pochodzących z opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi uzyskiwanych przez poszczególne JST i związki międzygminne realizujące to zadanie jest ważna, lecz dla pełniejszego obrazu sytuacji w systemie gospodarowania odpadami konieczne jest również wskazanie skuteczności w dochodzeniu należności z tytułu tych opłat. W latach 2018–2021 z roku na rok systematycznie narastały zaległości (należności przeterminowane) z tego tytułu. W 2018 r. w kwotach globalnych zaległości wynosiły 0,46 mld zł, a w 2021 r. osiągnęły poziom 0,77 mld zł – wskazano.

A gdyby tak wszyscy uczestnicy systemu wnosili opłaty?

Rada wskazała ponadto, że koszty systemu gospodarki odpadami komunalnymi rozkładane są w Polsce "na mniejszą liczbę osób niż powinno”.

W ramach kontroli systemu odpadowego w 147 JST przeanalizowano składane deklaracje odpadowe oraz wynikające z nich informacje na temat liczby mieszkańców objętych systemem. Dane te następnie porównano z zestawieniami liczby mieszkańców publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) oraz gminnymi rejestrami mieszkańców. Jak wskazano, rozbieżności w liczbie mieszkańców wynikających z danych GUS i gminnych rejestrów mieszkańców stanowią około 4%. Natomiast w stosunku do liczby mieszkańców wg złożonych deklaracji a liczby mieszkańców wg GUS rozbieżności sięgają przeciętnie około 16%, przy czym są liczne jednostki, w których niedobór osób wykazanych w deklaracjach przekracza 20%.

W analizie tej wskazano, że gdyby deklaracje były sporządzane rzetelnie (czyli liczby osób w deklaracjach byłyby zbieżne z danymi GUS), tylko w kontrolowanych 147 JST opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi mogłyby statystycznie być niższe o 16%.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.