Prosumenci skarżą się do Rzecznika Praw Obywatelskich. MKiŚ odpowiada

© adragan

Część skarżących jest rozczarowana zmianą systemu rozliczania wyprodukowanej energii i wsparcia dla domowych inwestycji fotowoltaicznych. RPO wylicza, że w skargach powtarzają się takie zarzuty, jak zmiana systemu rozliczania energii z net-meteringu (system opustów) na net billing (system kosztowy), co nastąpiło „w sposób nagły”, uniemożliwiając „racjonalną decyzję o zainwestowaniu w mikrofotowoltaikę lub o przejściu na nowy system”. Ponadto w ocenie skarżących zmiana zasad udzielania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) w związku z przejściem na net billing jest dyskryminująca dla prosumentów rozliczających się na zasadzie opustów. Prosumenci zostali też wykluczeni z systemu przyznawania świadczeń osłonowych (dodatki elektryczne) w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej. Ponadto procedura ubiegania się o dofinansowanie z NFOŚiGW oparta na komunikacji elektronicznej (wnioski online) ma dyskryminować obywateli wykluczonych cyfrowo.

Z analiz Biura RPO wynika, że decyzje obywateli o przejściu na fotowoltaikę dyktowane są głównie dwoma czynnikami: opłacalnością dla budżetów domowych i troską o środowisko. - Jakkolwiek drugi czynnik jest przejawem pogłębiającej się świadomości środowiskowej obywateli, to pierwszy wydaje się wypadkową regulacji prawnych i wsparcia publicznego dla ekologicznych rozwiązań. Zmiany na przestrzeni ostatnich dwóch lat wydają się działać na obywateli zniechęcająco - podkreśla RPO.

Warto przypomnieć, że do zmiany dotychczasowego systemu rozliczeń zobowiązały Polskę dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Od ogłoszenia nowelizacji 21 grudnia 2021 r. do jej wejścia w życie 1 kwietnia 2022 r. obywatele mieli trzy miesiące na przygotowanie się do zmiany systemu rozliczeń i ewentualne zrewidowanie planów inwestycji. Z ich punktu widzenia zmiana miała nagły charakter, natomiast decyzję o wyborze fotowoltaiki podejmowali na długo przed nią, mając na uwadze m.in. korzyści wynikające z rozliczeń w systemie opustów.

Czytaj też: RPO za a nawet przeciw. Zmiana systemu rozliczeń instalacji PV przedmiotem pisma do MKiŚ

Jak czytamy, obecnie prosument, któremu zależy na ekologicznym gospodarstwie domowym, ma dwa wyjścia: zrezygnować z korzystnego dla niego systemu opustów, przejść na system net billing i zawnioskować o dofinansowanie (dodatkowo) do wymiany źródła ciepła w ramach Programu Mój Prąd albo - pozostając w starym systemie - pogodzić się z brakiem publicznego wsparcia. Taki mechanizm odczytują oni jako bezzasadnie faworyzujący prosumentów rozliczających się w systemie net-billing.

Zgodnie z art. 27 ust. 2 ustawy z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej dodatek elektryczny nie przysługuje odbiorcy, który korzysta z energii elektrycznej z mikroinstalacji fotowoltaicznej. - Prosumenci skarżą się, że niekorzystne zmiany cen energii elektrycznej odbijają się na ich budżetach. Wpływają na opłacalność fotowoltaiki. Ich rozgoryczenie jest tym większe, że ponieśli ryzyko inwestycji, kierując się m.in. względami ekologicznymi. Skoro przyczyniają się do poprawy stanu środowiska, trudno im zaakceptować wykluczenie ich ze świadczeń osłonowych, analogicznych do tych przysługujących pozostałym obywatelom – wyjaśnia RPO.

Jedną z barier, jeśli chodzi o zainwestowanie w mikroinstalację fotowoltaiczną, jest tzw. wykluczenie cyfrowe. Zjawisko to dotyczy zwykle osób starszych, mieszkańców mniejszych miejscowości. Procedura wsparcia jest bowiem całkowicie oparta na komunikacji cyfrowej - od złożenia wniosku aż do zawarcia umowy.

Odpowiedź MKiŚ

Do sprawy ustosunkowało się Ministerstwo Klimatu i Środowiska. - Ustawodawca w odpowiedzialny sposób przewidział dla prosumentów, których inwestycje były w trakcie realizacji, czas na zakończenie inwestycji i możliwość skorzystania z systemu net-metering w wyznaczonych okresach przejściowych.

Wiceminister klimatu i środowiska Ireneusz Zyska wskazał, że kierunek zmian systemu rozliczeń prosumentów został przedstawiony opinii publicznej w dniu 2 czerwca 2021 r., a więc na 9 miesięcy przed wejściem w życie przepisów o net-billingu. Na obecnym etapie rozwoju rynku prosumentów traktowanie systemu elektroenergetycznego jako „magazynu ilościowego energii”, co miało miejsce w systemie net-metering, stanowiłoby ogromne zagrożenie dla bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego i byłoby nieuzasadnione z punktu widzenia całkowitych kosztów systemowych oraz potencjalnych korzyści klimatycznych i środowiskowych.

- Nowe zasady rozliczeń w systemie wartościowym (wartości energii) spowodowało, że prosument stał się aktywnym uczestnikiem rynku, tracąc zachętę do niepotrzebnego przewymiarowania mikroinstalacji względem swoich potrzeb, a także wprowadzania wytwarzanej energii do sieci wtedy, gdy jest jej nadmiar i co za tym idzie, istnieje problem z jej wykorzystaniem – wyjaśnił Zyska.

Wskazał, że system net-billing zachęca prosumentów do prawidłowego obliczenia mocy mikroinstalacji PV oraz promuje zachowania polegające na dostosowaniu generacji energii do aktualnego zapotrzebowania prosumenta na moc generowaną w tej mikroinstalacji, w tym także do wykorzystania magazynów energii.

Jak czytamy dalej, prawna możliwość magazynowania w sieci energetycznej energii wyprodukowanej przez prosumentów, a następnie jej odbioru w rozliczeniu ilościowym, na co pozwala system net-metering, jest skrajnie niebezpieczne dla stabilności systemu elektroenergetycznego, zwłaszcza w sytuacji, kiedy ilość prosumentów zbliżała się do 1 mln.

- Dalsze zwiększanie ilości prosumentów na rynku w systemie rozliczeń 'net-metering' mogłoby doprowadzić do blackoutu, w szczególności w okresie zimowym, kiedy instalacja fotowoltaiczna nie produkuje energii. Z tego powodu dofinansowanie z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest dedykowane jedynie dla tych prosumentów, którzy rozliczają się w systemie 'net-billing'. System 'net-billing' został starannie zaprojektowany tak, aby umożliwić prosumentom wykorzystanie w jak największym stopniu autokonsumpcji energii – czytamy w stanowisku MKiŚ.

Funkcjonujące rozwiązanie w zakresie wypłat dodatku elektrycznego jest – w ocenie MKiŚ – adekwatne i sprawiedliwe. Świadczenie ma na celu wsparcie gospodarstw domowych w Polsce, których główne źródło ogrzewania zasilane jest energią elektryczną. Gospodarstwa domowe, które stały się prosumentami, zwiększyły swoją odporność na wzrosty cen energii elektrycznej. W rezultacie wszelkiego rodzaju wzrosty cen nośników energii i negatywne zawirowania na rynkach paliw i energii odczuwają w zdecydowanie mniejszym stopniu.

Wiceminister poinformował, że dla osób kwalifikowanych do wykluczenia cyfrowego umożliwiono składanie wniosku poprzez pełnomocnika, którym może być dowolna osoba z rodziny lub znajomych wskazana przez wnioskodawcę. Należy zaznaczyć, iż w większości przypadków firmy zajmujące się sprzedażą i montażem paneli fotowoltaicznych oferują bezpłatną możliwość wypełnienia wniosku o przyznanie dotacji. Dodatkowo na terenie każdego województwa powstała baza kontaktów do doradców energetycznych, którzy służą pomocą w odpowiedzi na pytania związane z uzyskaniem dofinansowania.

Patrycja Rapacka
Redaktor