© alphaspirit
Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich spływają skargi prosumentów rozczarowanych zmianą sposobu rozliczania wyprodukowanej energii oraz wsparcia dla domowych inwestycji fotowoltaicznych. Przedstawiając obywatelskie zażalenia, RPO wystosował pismo do Minister Klimatu i Środowiska, Anny Moskwy.
Na wstępie RPO stwierdza, że inwestowanie przez obywateli w mikrofotowoltaikę może „poprawić stan środowiska” i zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne Polski (oraz jest zgodne z wymogami prawa unijnego). Tym bardziej więc należy wziąć pod uwagę pojawiające się skargi – rolą RPO nie jest kwestionowanie lub potwierdzanie ich treści, ale ustalenie ich przyczyn oraz tego, czy odpowiedzialność w tej materii ponosi władza. Jak wymienia pismo, najczęstsze głosy mówią o nagłej zmianie systemu rozliczania energii z systemu opustów (net metering) na system kosztowy (net billing), zmianie zasad udzielania dofinansowania z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), wykluczeniu prosumentów ze świadczeń osłonowych związanych z sytuacją na rynku energii elektrycznej oraz „dyskryminacji osób wykluczonych cyfrowo” w procedurze ubiegania się o dofinansowanie z NFOŚiGW.
Mało czasu na zmianę
Zmiana systemu rozliczania energii miała „uniemożliwić podjęcie racjonalnej decyzji” o zainwestowaniu w mikrofotowoltaikę lub przejściu na nowy system. RPO zaznacza, że jest świadomy zobowiązania do zmiany systemu obecnego w dyrektywie unijnej 2018/2001 z 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz dyrektywy 2019/944 z 5 czerwca 2019 r. ws. wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Jak jednak mówi, od publikacji tych dyrektyw do wdrażającej je nowelizacji ustawy o odnawialnych źródłach energii, minęło ok. trzech lat, a między jej ogłoszeniem w grudniu 2021 r. a wejściem w życie na początku kwietnia 2022 r., obywatele mieli tylko trzy miesiące na przygotowanie się do nowego systemu rozliczeń i ewentualnej zmiany planów co do mikroinwestycji fotowoltaicznej. „Z obywatelskiego punktu widzenia, zmiana systemu rozliczeń miała zatem nagły charakter” – czytamy w piśmie. Inwestycje w panele fotowoltaiczne są rozłożone w czasie i zmiana systemu przed ich zakończeniem mogła wywołać poczucie rozgoryczenia i niesprawiedliwości. Zarówno system opustów, jak i system net-bilingu jest obliczony na co najmniej 15 lat, a ich stopień opłacalności może się zmieniać.
Co do skarg na zmianę zasad udzielania dofinansowania z NFOŚiGW, pierwsza edycja wsparcia dla instalacji fotowoltaicznych została ogłoszona 25 lipca 2019 r., a omówione już niedostosowanie polskich przepisów do nowych dyrektyw sprawiło, ze kolejne edycje Programu Mój Prąd opierały się na systemie rozliczeń „net-metering”. Zmieniło się to 1 kwietnia 2022 r. wraz ze zmianą na net-biling. Rzecznik zauważa, że „przez ten czas obywatele zdążyli jednak przywyknąć do funkcjonowania systemu opustów w fotowoltaice i pozytywnie ocenić jego korzyści”. Inwestycja w mikroinstalację fotowoltaiczną jest rozłożona w czasie, podobnie składanie i rozpatrywanie wniosku przez NFOŚiGW. Tymczasem zmiana systemu rozliczeń zastała część obywateli w trakcie procesu inwestycyjnego, a możliwość składania wniosków o dofinansowanie w ramach nowego systemu ograniczono do 1 kwietnia 2022 r. „Obywatele, którzy nie zdążyli przed tą data i ze względów formalnych nie byli w stanie zakwalifikować się do programu dotacyjnego na starych zasadach, uprzednio zmotywowani do przejścia na fotowoltaikę ofertą wsparcia Funduszu, czują się w tej sytuacji rozczarowani” – informuje w swoim liście RPO. To samo ma dotyczyć obywateli, którzy byli prosumentami na starych zasadach w chwili wejścia w życie Programu Mój Prąd i nie zdecydowali się na zmianę rozliczenia na net billing.
Wykluczenie z osłon i komunikacji cyfrowej
Trzeci zarzut dotyczy wykluczenia prosumentów z możliwości uzyskania publicznego wsparcia finansowego na mocy ustawy z 7 października 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących ochronie odbiorców energii elektrycznej w 2023 roku w związku z sytuacją na rynku energii elektrycznej. Ustawa mówi, że odbiorcom korzystającym z mikroinstalacji fotowoltaicznej pomoc nie przysługuje, tymczasem ci również zauważają niekorzystny wpływ zmian cen na domowe budżety, wpływający również na opłacalność fotowoltaiki. „Rozgoryczenie prosumentów jest tym większe, jeśli zważyć na fakt, że ponieśli oni ryzyko inwestycji w mikroinstalację, kierując się między innymi względami ekologicznymi” – zauważa RPO – „Skoro przyczyniają się do poprawy stanu środowiska, trudno im zaakceptować fakt wykluczenia ich ze świadczeń osłonowych, analogicznych do tych przysługujących pozostałym obywatelom” – kontynuuje.
Dyskryminacja osób wykluczonych cyfrowo przy składaniu wniosków o dofinansowanie, według kierowanych do Rzecznika skarg, ma dotyczyć przede wszystkim osób starszych i/lub zamieszkałych w mniejszych miejscowościach. Mają one problem z elektronicznym wypełnianiem wniosków i korespondencją mailową. Procedura udzielania wsparcia przez NFOŚiGW w całości, łącznie z umową, opiera się na komunikacji cyfrowej, tymczasem możliwość procedowania sprawy przez pełnomocnika ma być niewystarczająca. „Obywatele borykający się z wykluczeniem cyfrowym podnoszą w skargach, że nie mają wokół siebie osoby, która mogłaby i chciałaby być takim pełnomocnikiem” – alarmuje RPO.
Dalsze motywowanie obywateli do podjęcia decyzji o zmianie źródła energii na odnawialne podniosłoby udział Polski w konsumpcji OZE, podsumowuje pismo. Podpisany pod nim zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich, Valeri Vachev, prosi minister Annę Moskwę o pochylenie się nad przedstawionymi problemami.
Źródło: Autor bazował na informacjach z RPO
Szymon MajewskiDziennikarz
