Od mokradeł po wodociągi. Rekomendacje dla unijnego Niebieskiego Ładu

© Christopher Nolan

Prace nad opinią parasolową, zawierającą propozycje kompleksowych zmian w europejskiej gospodarce wodnej trwały w EKES od początku roku. Inicjatywa była odpowiedzią na coraz poważniejsze okoliczności – jak informował Komitet, w 2022 r. Europa doświadczyła najbardziej dotkliwych susz od 500 lat, a 2/3 mieszkańców Starego Kontynentu uznawało jakość i/lub dostępność wody w swoich państwach za poważny problem⁽¹⁾. – Dostępność wody oraz zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi wpływa na gospodarkę, konsumpcję energii, zdrowie, procesy migracyjne i społeczny spokój. Pora, aby woda stała się priorytetem UE – mówiła ówczesna szefowa EKES, Christa Schweng, na konferencji „Time for an EU Blue Deal” w lutym br⁽²⁾. Przyjęta wczoraj deklaracja podsumowuje koncepcje Komitetu. Wzywa też kluczowe instytucje unijne do ustanowienia Niebieskiego Ładu jako osobnej strategii o randze równej Zielonemu Ładowi i zgodnej z ONZ-owskimi Celami Zrównoważonego Rozwoju.

– Skutki [kryzysu wodnego – przyp. red.] odczuwają nie tylko kraje śródziemnomorskie. W różnych regionach mamy niedobory wody i coraz dłuższe susze. Z problemem nie poradzą sobie w pojedynkę poszczególne państwa i musimy skoordynować działania w skali europejskiej –mówił obecny przewodniczący Komitetu Oliver Röpke. Niebieski Ład, według rekomendacji EKES, ma „antycypować potrzeby i właściwie zarządzać wspólnymi zasobami wodnymi w krótkiej, średniej i długiej perspektywie dla wodno-odpornej przyszłości”. Komitet optymistycznie prognozuje, że wyzwania dotyczące wody można zamienić w nowe szanse w zakresie rozwoju technologicznego, postępu społecznego, rynku pracy i przyjaznego środowisku wzrostu gospodarczego. Co zrobić, aby do tego doszło? EKES przedstawia konkretne recepty.

Czytaj także: Niebieski Ład. Jak wykorzystać szansę i współkształtować przepisy

Zasady i działania

Deklaracja zawiera 15 „przewodnich zasad”, na których powinien oprzeć się europejski Niebieski Ład. Przekrojowo poruszają związane z wodą problemy, wśród których na pierwszy plan wysuwa się zgodność przyjętej polityki z pozostałymi unijnymi strategiami oraz odbudowa i ochrona naturalnych ekosystemów, w tym mokradeł oraz całościowo - bioróżnorodności. Komitet wzywa do zwalczania „ubóstwa wodnego” (ang. water poverty) zgodnie z Europejskim Filarem Praw Socjalnych i mówi o przyjmowaniu rozwiązań oraz praktyk, wspierających zrównoważone zużycie i konsumpcję wody. Technologie sprzyjające recyklingowi i oczyszczaniu wody powinny znaleźć zastosowanie zarówno w przemyśle, rolnictwie, jak i w gospodarstwach domowych. Co do rolnictwa, deklaracja uznaje je za „głównego sprawcę i ofiarę niedoborów wody”. Zrównoważone zarządzanie zasobami wodnymi w tym sektorze to niezbędny warunek dla produkcji żywności, z kolei bliskie związki z energetyką i surowcami krytycznymi czynią wodę fundamentalnym składnikiem europejskiej strategii przemysłowej. „Zasady przewodnie” nawiązują także do wymaganego w gospodarce wodnej kapitału ludzkiego, czyli wykwalifikowanych pracowników, których umiejętności utrzymają konkurencyjność europejskich firm. Całość wymaga znacznych nakładów finansowych, „niebieskiej dyplomacji” (a więc uwzględnienia problematyki wodnej w unijnej polityce zagranicznej), a także zrównoważonego zarządzania wodami podziemnymi i całymi zlewniami rzek.

Poza zasadami wyznaczającymi kierunek Niebieskiego Ładu EKES w swojej deklaracji przedstawia również plan pilnych działań, które muszą zostać podjęte podczas następnej kadencji Komisji Europejskiej (2024-2029). Jako sprawy niecierpiące zwłoki wymienione zostają m.in.:

- walka z ubóstwem wodnym poprzez monitorowanie dostępu do wody oraz usług sanitarnych,

-  systematyczne gromadzenie transparentnych i aktualnych danych,

- rozwój infrastruktury wodno-kanalizacyjnej zwłaszcza w gorzej rozwiniętych obszarach,

- wprowadzenie zasady „zanieczyszczający płaci”,

- kampanie społeczne budujące świadomość na temat znaczenia wody,

- wprowadzenie etykiety produktowej dokumentującej ślad wodny, a także

- wprowadzenie zasad ekonomii cyrkularnej dla wszystkich użytkowników.

Komitet domaga się również rewizji unijnej strategii przemysłowej pod kątem kwestii wodnych oraz ich uwzględnienia w polityce rolnej – w obu przypadkach z naciskiem na redukcję zużycia, ponowne użycie i recykling oraz ograniczenie zanieczyszczeń. Zrównoważone zużycie miałoby stać się kryterium we wszystkich programach unijnych, natomiast inwestycje wodne wsparłby Fundusz na Rzecz Niebieskiej Transformacji. Aby wzmocnić potencjał Unii w podejmowaniu tych oraz innych działań, EKES postuluje utworzenie Europejskiego Centrum Wodnego oraz utworzenie stanowiska komisarza ds. wody.

Szansa dla Polski?

Niebieski Ład odbija się echem również w Polsce. Temat podjęła Federacja Przedsiębiorców Polskich (FPP) i działający przy niej Komitet Ds. Wody. Jak poinformowała FPP w komunikacie, szacunkowa wartość przedsięwzięć wchodzących w zakres Niebieskiego Ładu przekracza 390 mld euro przeznaczonych na inwestycje w retencję, rozwój i modernizację sieci wodno-kanalizacyjnych czy oczyszczalni ścieków, a także upowszechnianie technologii służących zamykaniu obiegu i efektywnemu zarządzaniu wodą.– Kryzys wodny w Europie jest faktem (…) Potrzeby są ogromne, bo woda to zasób, którego nie da się zastąpić. W przypadku Polski Blue Deal jest ogromną szansą. Oznacza dodatkowe fundusze, a oprócz tego możemy stać się „hubem” wodnym i rozwinąć nowe rozwiązania technologiczne np. w zakresie pomiaru oszczędności wody – wskazuje przewodniczący FPP, Marek Kowalski. Dodaje, że połączenie starań biznesu i nauki może pomóc Polsce dołączyć do europejskich liderów w obszarze gospodarki wodnej. Potrzeby i wyzwania, na które może odpowiedzieć Niebieski Ład, dotyczą wielu interesariuszy. O perspektywie branży wodno-kanalizacyjnej opowiada nam przewodniczący Rady Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie”, dr inż. Tadeusz Rzepecki. – To wyzwanie zarówno dla dostawców wody, jak konsumentów. Jako branża wodociągowo-kanalizacyjna będziemy musieli spełnić poważne wymogi związane z uchwaloną już dyrektywą dotyczącą jakości wody przeznaczonej do spożycia (np. minimalizacji strat wody) oraz przygotowywaną dyrektywą ściekową, która powinna zostać przyjęta przed końcem obecnej kadencji Parlamentu Europejskiego – opowiada Rzepecki. – Mowa tu m.in. o wymogu samowystarczalności energetycznej większych oczyszczalni ścieków czy odzysku surowców (fosforu) w trakcie gospodarki osadami w dużych oczyszczalniach. Koszty wdrożenia będą gigantyczne, a tymczasem w ostatnich dwóch latach branża wodociągowa cierpi na permanentny brak środków inwestycyjnych ze względu na kryzys taryfowy – brak możliwości zmian taryf na dostawę wody i odprowadzanie oraz oczyszczanie ścieków – podsumowuje. Czy z pomocą w tym oraz na innych obszarach przyjdzie Fundusz na Rzecz Niebieskiej Transformacji?

Deklaracja EKES w całości: https://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/declaration_for_an_eu_blue_deal_en.pdf

Szymon Majewski
Dziennikarz