Strategia rozwoju gminy – od koncepcji do realizacji

© MFiPR

Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej udostępniło poradnik przygotowany przez ekspertów FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji z Krakowa⁽¹⁾. Skąd taki pomysł? Otóż 13 listopada 2020 r. weszły w życie przepisy wprowadzone ustawą z dnia 15 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 1378). Celem ustawy jest uporządkowanie krajowego systemu dokumentów strategicznych w zakresie polityki rozwoju i zapewnienie jego spójności, jak również zwiększenie efektywności programowania i realizacji strategii, polityk i programów. W zamyśle strategie krajowe, wojewódzkie i lokalne powinny ze sobą współgrać.

Projekt strategii rozwoju gminy jest jednym z dokumentów, które obowiązkowo podlegają strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (sooś), o ile wyznacza ramy dla późniejszej realizacji projektów mogących znacząco oddziaływać na środowisko.Zasady przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko określa ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (ustawa ooś).

Impuls dla strategicznego myślenia w gminach

I to właśnie ta ustawa, jak podkreślają autorzy dokumentu, po raz pierwszy w ustawodawstwie krajowym wprowadziła podstawę prawną wprost dla strategii rozwoju gminy. Określiła również nowe uregulowania, co do procedury jej opracowania i zakresu merytorycznego. Dzięki temu gmina może przygotowywać strategię, która będzie pełnoprawnym dokumentem stanowiącym element nowego zintegrowanego systemu zarządzania rozwojem kraju, a jednocześnie efektywnym instrumentem pozyskiwania środków zewnętrznych. Po co taka strategia? - Strategia rozwoju gminy ma za zadanie diagnozować najważniejsze uwarunkowania i potrzeby rozwojowe oraz potencjał gminy. Pomoże w określeniu obszarów, celów i działań polityki społeczno-ekonomicznej prowadzonej w gminie w perspektywie najbliższych lat. Przygotowanie strategii stwarza również możliwość zaangażowania mieszkańców i innych partnerów zainteresowanych rozwojem małych ojczyzn – czytamy w poradniku.

Czytaj: Samorządy potrafią być samorządne i z inicjatywą. Ale to droga ciągle pod górę

Schodzimy na ziemię, czyli określamy ramy finansowe

Co ważne, strategia musi określać ramy finansowe i źródła finansowania. Wyznaczenie takich ram jest niezbędne do oceny możliwości realizacji strategii. Nie jest natomiast wymagane przedstawienie szczegółowego planu finansowego poszczególnych celów i działań, a jedynie określenie skali wydatków i możliwości pozyskania środków na ich pokrycie (przepisy nie określają metodyki szacowania kosztów realizacji strategii). Z uwagi na to, iż ważnym źródłem realizacji strategii samorządów są środki zewnętrzne, przede wszystkim unijne, dlatego autorzy przypominają, w jakie obszary celować. Otóż zgodnie z priorytetami perspektywy unijnej na lata 2021-2027 oraz Europejskiego Funduszu Odbudowy (ang. Next Generation EU), kluczowe znaczenie będą miały m.in. inwestycje w transformację klimatyczną i cyfrową, a także ukierunkowane wprost na niwelowanie negatywnych skutków społecznych, gospodarczych i środowiskowych pandemii Covid-19.

Dokumenty wykonawcze

Dokumentami wykonawczymi względem strategii są obowiązkowe lub fakultatywne plany i programy funkcjonujące w gminie. Strategia powinna odnieść się do tych dokumentów, np. ocenić ich aktualność i spójność w kontekście jej zapisów, a w efekcie wskazać dokumenty przewidziane do sporządzenia lub zmiany wraz z ogólnymi wytycznymi. Autorzy sugerują, żeby zawrzeć je w przejrzystej tabeli (przykład str. 104 poradnika), zawierającej zakres tematyczny wraz z konkretnymi dokumentami. Żeby wymienić tylko niektóre kategorie:

• Planowanie przestrzenne: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy; miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w tym miejscowe plany rewitalizacji.
• Energetyka: Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz późniejszy plan.
• Gospodarka komunalna: Wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych; wieloletnie plany gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy; wieloletni plan inwestycyjny.
• Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu: Gminny program ochrony środowiska; plan gospodarki niskoemisyjnej; program usuwania azbestu, program małej retencji.
• Transport: Plany rozwoju sieci drogowej wraz z planami finansowania w zakresie dróg gminnych; plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego; plan zrównoważonej mobilności, strategia rozwoju elektromobilności.

Czytaj: Plany zaopatrzenia w energię. Nie tylko obowiązek, ale i szansa dla samorządów

Przepis na konsultacje społeczne

Eksperci dużo uwagi poświęcają temu, w jaki sposób strategia powinna powstawać, czyli przy dużym udziale społecznym (konsultacje społeczne są tu podniesione do wysokiej rangi), a zarekomendowanym sposobem przygotowania strategii jest model partycypacyjno-ekspercki⁽²⁾. Czyli taki, w którym analizy statystyczne i strategiczne są wynikiem prac zewnętrznych specjalistów, ale stanowią wraz z innymi materiałami bazę dla prac społecznego zespołu ds. opracowania strategii, powołanego przez władze samorządowe gminy (które są również częścią tegoż zespołu). - Jest to podejście trudne, zmuszające z jednej strony do „sztuki wyboru”, a z drugiej do osiągnięcia konsensusu przez różne, lokalne grupy interesariuszy; jednocześnie całość musi być akceptowalna dla władz samorządowych. Podejście to daje największe prawdopodobieństwo włączania się w procesy rozwojowe partnerów lokalnych i efektywnej realizacji strategii – konkludują autorzy dokumentu.

W poradniku można znaleźć np. wzorce uchwał Rady Gminy.

Katarzyna Zamorowska
Dyrektor ds. komunikacji

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.