Powstaje strategia rozwoju technologii CCUS dla Górnego Śląska

Prof. dr hab. inż. Krzysztof Stańczyk
Kierownik Zakładu Oszczędności Energii i Ochrony Powietrza w Głównym Instytucie Górnictwa

Teraz Środowisko (TŚ): Jakie są główne założenia projektu "Strategy CCUS" i jaki ma w nim udział Główny Instytut Górnictwa?

Krzysztof Stańczyk (KS): Projekt STRATEGY CCUS⁽¹⁾ - Planowanie strategiczne regionów i terytoriów w Europie na rzecz niskoemisyjnej energii i przemysłu poprzez koordynację i wsparcie CCUS (ang. carbon capture, utilisation and storage) - jest realizowany przez 17 partnerów naukowych i przemysłowych z 10 krajów europejskich (Francja, Hiszpania, Portugalia, Grecja, Chorwacja, Wielka Brytania, Rumunia, Polska, Niemcy, Norwegia), a koordynowany przez BRGM, francuski instytut geologiczny. Projekt otrzymał finansowanie z unijnego programu badań i innowacji „Horyzont 2020” w ramach umowy o dotację nr 837754. Rozpoczął się w 2019 r. i potrwa do 2022 r.

Celem projektu jest wsparcie rozwoju niskowęglowej energii i przemysłu w Europie Południowej i Wschodniej w zakresie wychwytywania, wykorzystania i składowania ditlenku węgla (technologie CCUS) – rozwiązań uważanych za kluczowe dla działań na rzecz klimatu.

Technologie CCUS polegają na wychwytywaniu CO₂ z dużych źródeł przemysłowych (takich jak elektrownie, elektrociepłownie, koksownie czy huty) oraz jego trwałym składowaniu w podziemnych strukturach geologicznych (CCS), albo wykorzystaniu go poprzez konwersję do użytecznych produktów chemicznych (CCU), z równoczesnym ograniczeniem emisji CO₂ z sektorów przemysłowych i energetycznych. CCUS jest dojrzewającą opcją technologiczną, możliwą do szybkiego wdrożenia, umożliwiającą redukcję emisji gazów cieplarnianych, do której państwa zobowiązały się w Porozumieniu paryskim ratyfikowanym w 2016 r.

TŚ: Jak ocenia Pan tempo rozwoju tej technologii?

KS: Jak dotąd technologie CCUS nie rozwijają się wystarczająco szybko, aby osiągnąć cele redukcji emisji określone w paryskim porozumieniu klimatycznym. Celem projektu STRATEGY CCUS jest sprostanie temu wyzwaniu w wytypowanych ośmiu regionach Europy Południowej i Wschodniej, uznanych za obiecujące dla CCUS, poprzez opracowanie lokalnych planów rozwoju i modeli biznesowych dostosowanych do potrzeb przemysłu.

Konsorcjum realizujące projekt, we współpracy z zainteresowanymi stronami, zapewni firmom zamierzającym rozwijać technologie CCUS zarówno metodologię, jak i przykłady najlepszych praktyk w tak ważnych obszarach jak akceptacja społeczna, zaangażowanie interesariuszy czy przeprowadzenie analiz cyklu życia oraz ocen techniczno-ekonomicznych.

W 7 krajach europejskich: w Hiszpanii, Francji, Grecji, Portugalii, Chorwacji, Rumunii i Polsce, wybrano osiem regionów, które z uwagi na silny rozwój sektorów przemysłowych i energetycznych powodujących duże emisje ditlenku węgla oraz możliwości magazynowania CO₂ i/lub jego wykorzystania, najbardziej nadają się do wdrażania technologii CCUS. W Polsce takim regionem jest Górny Śląsk. Główny Instytut Górnictwa wraz z partnerami zagranicznymi opracowuje podpowiedź dla samorządu terytorialnego i lokalnych władz, jak zbudować strategię rozwoju technologii CCUS dla Górnego Śląska. Będzie to strategia krótko, średnio i długoterminowa.

TŚ: Polska nie została wybrana do pierwszej trójki regionów wytypowanych do pogłębionej analizy. Co zadecydowało o takim wyborze?

KS: W pierwszym etapie realizacji projektu określono wielkości emisji z poszczególnych źródeł w badanych regionach oraz potencjalne możliwości składowania ditlenku węgla w wodonośnych strukturach solankowych. Górny Śląsk powoduje wprawdzie największe emisje ze wszystkich badanych w projekcie regionów, jednak ma z nich najmniejszy potencjał do składowania CO₂. Ponadto wstępne badania społeczne wykazały, że jedynie działania związane z wykorzystaniem CO₂ uzyskują pełną akceptację, podczas gdy propozycje jego składowania nie spotykają się już z dobrym przyjęciem i budzą pewne obawy. Nie jest to zaskoczeniem, bo doświadczyliśmy tego wcześniej, kiedy w latach 2010-2012 pojawiły się plany składowania ditlenku węgla w strukturach solankowych niedaleko Skoczowa, spotkały się one ze skutecznym społecznym oporem.

Partnerzy projektu i doradcy zewnętrzni po żywej debacie, w wyniku głosowania do pierwszej trójki wytypowali Dolinę Rodanu we Francji, Basen Ebro w Hiszpanii i Basen Lusitanii w Portugalii jako te regiony, które mają największy potencjał do wdrożenia technologii, która na dużą skalę może przyczynić się do łagodzenia zmian klimatu. Taki wybór jest podyktowany przede wszystkim możliwością składowania w tych regionach bardzo dużej, bo liczonej w miliardach ton, ilości ditlenku węgla, podczas gdy my określiliśmy nasz potencjał składowania CO₂ na Górnym Śląsku na około 40-50 milionów ton. Na przykład Portugalia zamierza składować ditlenek węgla pod dnem Oceanu Atlantyckiego.

TŚ: Czy nie czuje Pan z tego powodu zawodu?

KS: Nie czuję z tego powodu zawodu, bo mając przegląd wszystkich analizowanych regionów też potrafiłem dokonać obiektywnej oceny, kto powinien znaleźć się w pierwszej trójce. Zresztą pozostałe cztery regiony (jeden region trafił na „listę rezerwową”) we Francji, Grecji, Polsce i Rumunii w kolejnym etapie prac projektu STRATEGY CCUS również będą przedmiotem dalszych, chociaż mniej szczegółowych badań.

TŚ: Jak będą wyglądały dalsze prace? Co Polska zyskuje uczestnicząc w tym projekcie?

KS: Otrzymane dla wszystkich ośmiu regionów wyniki badań, które będą gotowe na początku 2022 r., zostaną uwzględnione w scenariuszach wdrażania technologii CCUS dla 10-, 20- i 30-letnich ram czasowych. Wyniki te mają na celu pokazanie rządom krajowym i instytucjom regionalnym oraz przedsiębiorstwom, że technologie CCUS nie tylko są wykonalne, lecz także niezbędne do wypełnienia obietnic porozumienia paryskiego, dotyczących działań w dziedzinie klimatu.

Zatem analiza Górnego Śląska w projekcie Strategy CCUS, nieco mniej zaawansowana niż wskazanych najlepiej rokujących trzech regionów, i tak będzie wartościowa, a ostatecznie możemy sami ją pogłębić z wykorzystaniem środków krajowych, ucząc się od naszych partnerów projektowych.

Ponadto partnerzy Strategy CCUS przygotowują się do złożenia kolejnego wniosku do programu Horyzont 2020, gdzie planowane są działania związane z budową instalacji pilotowych zatłaczania CO₂. W tym planowanym projekcie GIG również zamierza uczestniczyć, by poznać trudności i problemy, jakie wiążą się z realizacją technologii CCS w praktyce.

Rozmawiała Katarzyna Zamorowska
Dyrektor ds. komunikacji