Fikcyjny recykling i przemyt odpadów. Raport punktuje szarą strefę w odpadach

© Perytskyy

Pożary odpadów nie są już w Polsce tak częste jak jeszcze kilka lat temu, a zaostrzenie kar za nielegalne składowanie odpadów, wprowadzenie systemu SENT i szeregu innych regulacji pozwoliło rozwiązać pewne problemy w zakresie nielegalnego postepowania z odpadami. Szara strefa jednak wciąż ma się dobrze. - Nadal widoczne problemy inspekcji w namierzaniu sprawców i zapobieganiu zanieczyszczeniom – wskazuje UN Global Compact Network Poland (UN GCNP) w raporcie „Przeciwdziałanie szarej strefie w latach 2014-2021”.

Narastają nowe problemy

UN GCNP w swoim raporcie ponownie przyjrzało kwestii szarej strefy w sektorze gospodarki odpadami (pisaliśmy o tym w artykule nt. raportu „Przeciwdziałanie szarej strefie. Współpraca Krajowej Administracji Skarbowej z branżą hazardową i odpadową”). Jak dziś ocenia się sytuację?

Autorzy raportu wskazują, że pomimo wzmożonej aktywności administracji państwowej, wciąż wiele problemów pozostaje nierozwiązanych. - Zarówno ustawodawca, jak i rząd, rozpoczęli swoje działania od rozwiązywania tych problemów, które miały najbardziej medialny charakter (np. pożary na wysypiskach). Tymczasem od jakiegoś czasu narastają nowe problemy, jak choćby przemyt odpadów na terytorium Polski. Inne z kolei, jak np. zjawisko wystawiania dokumentów potwierdzających recykling odpadów, które nigdy nie zostały zebrane lub też - zebrane - nigdy nie trafiły do recyklingu, nadal niestety są aktualne – czytamy w raporcie.

Podkreślono, że na funkcjonowanie szarej strefy w branży odpadowej wpływa m.in. brak spójnych, rzetelnych i zgodnych ze stosowanymi w innych państwach standardami danych”. - Przykładami tego stanu mogą być cały czas słabo funkcjonująca BDO, czy brak jednego miejsca, w którym agregowane byłyby dane, np. by poddać analizie informacje płynące od różnych podmiotów dotyczących zebranych i poddanych recyklingowi odpadów, czy też ilości wywiezionych poza granicę w celu poddania ich recyklingowi – dodano.

Innym problemem, który wpłynął na wzrost szarej strefy w ostatnich latach jest niewystarczająca wydajność instalacji czy wzrost opłat za składowanie odpadów w instalacjach Mechaniczno-Biologicznego Przetwarzania Odpadów – z ok. 65 zł/Mg w 2010 r. do 300 zł/Mg w 2023 r.

Wartość szarej strefy to 6 mld zł, a może być więcej…

UN GCNP przypomina, że zgodnie z danymi Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) szara strefa w gospodarowaniu odpadami może być warta nawet 6 mld zł rocznie, przy czym jej wielkość określa się na 30-40% całej gospodarki odpadami. Kwota ta jednak może wzrosnąć – coraz bardziej restrykcyjne przepisy dotyczące środowiska, wynikające z unijnych dyrektyw i rozporządzeń, będą generowały nowe wyzwania, zarówno dla branży, jak i administracji państwowej.

- W obliczu nowych regulacji grupy przestępcze czy nieuczciwe podmioty z branży odpadowej będą próbowały obchodzić nowe przepisy. Państwo będzie zmuszone do przeciwdziałania tym coraz bardziej kreatywnym praktykom. Nie jest to oczywiście zarzut wobec wprowadzanych zmian, które jak najbardziej są potrzebne (…). Jest to jedynie wniosek, który rządzący muszą wziąć pod uwagę przy projektowaniu rozwiązań dla branży – podkreślono.

Przepisy nie wystarczą

W kontekście tym wskazuje się jednak, że przepisy wprowadzające mechanizmy hamujące lub uniemożliwiające działanie szarej strefy, nie będą wystarczające. Zdaniem UN GCNP, aby przeciwdziałać szarej strefie niezbędny jest silny nadzorca, który czuwałby nad poprawnym działaniem gospodarki odpadami w Polsce. Dostrzeżono także potrzebę większej koordynacji działań po stronie kluczowych resortów, GIOŚ, KAS czy urzędów marszałkowskich.

- Brakuje kompleksowych działań administracji publicznej w zwalczaniu negatywnych zjawisk występujących w branży. Ich skutkiem może być m.in. zapobieganie obecnie obserwowanemu zjawisku przedawniania się przypadków zachowań niezgodnych z prawem, które pozostają bez właściwej reakcji organów państwa – dodano.

Czytaj też: NIK o płonących odpadach. Współpraca organów publicznych kuleje

Tego typu koordynacja, wskazano, mogłaby funkcjonować w postaci ponadresortowego zespołu zazębiającego działalność wszystkich instytucji zaangażowanych w gospodarowanie odpadami. Powołanie zespołu nie byłoby nowością. Administracja państwowa posiada już w tym zakresie pewne doświadczenie czego przykładem jest np. Kolegium ds. cyberbezpieczeństwa. - Problem branży odpadowej (a szerzej – wielu aspektów ochrony środowiska) jest na tyle istotny, że istnienie takiego ciała nie wydaje się bezzasadne – podkreśla UN GCNP.

Rejestr podmiotów zaufanych

Kluczowe dla ograniczenia szarej strefy zdaniem ekspertów ma być ponadto wprowadzenie regulacji w zakresie recyklingu i systemu ROP. - Wciąż bowiem zdarza się, że wprowadzający produkty w opakowaniach lub reprezentujące ich organizacje odzysku opakowań w sposób niewystarczający finansują przetwarzanie odpadów opakowaniowych. W zakresie rozwiązania tych problemów nie widzimy wyraźnej poprawy od czasów ostatniego raportu – dodano.

Jednym z proponowanych rozwiązań jest utworzenie „rejestru podmiotów zaufanych w branży odpadowej”. Argumentem na rzecz realizacji tego postulatu – zdaniem UN GCNP – jest fakt, że samorządom brakuje obecnie instrumentów umożliwiających weryfikację swoich kontrahentów. - Niestety, system ich wyboru sprzyja ryzyku nadużyć, również ze względu na niedofinansowanie tych zadań własnych samorządów – skonkludowano.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska