Tylko 15,8% odpadów komunalnych do recyklingu w Polsce? GUS zmienia metodykę

© Zahid

Z początkiem lipca GUS opublikował informację sygnalną o ochronie środowiska w Polsce w 2023 r. ⁽¹⁾Patrząc na zestawienie, recykling odpadów komunalnych z 26,7% w 2022 r. drastycznie spadł do jedynie 15,8% w 2023 r. Jak się okazuje, nie jest to jednak realny spadek poziomu recyklingu w Polsce. Otóż zmianie uległa metodyka opracowania danych. Skontaktowaliśmy się z Głównym Urzędem Statystycznym, który wyjaśnia na czym polegała.

Zacznijmy jednak od prezentacji samych danych, które dostępne są już zarówno zbiorczo w informacji sygnalnej, jak i w Bazie Danych Lokalnych.

Jeśli chodzi o odpady przemysłowe, w 2023 r. wytworzono ich w Polsce 109,4 mln ton (spadek o 4,9% r/r). Powstały głównie w górnictwie i sektorze wydobywczym (62 mln ton), przetwórstwo przemysłowe (20,3 mln ton) oraz budownictwo (10,7 mln ton). Prawie 60% to odpady powstałe w wyniku poszukiwania, wydobywania, fizycznej i chemicznej przeróbki rud i innych kopalin, a niemal 14% - w wyniku procesów termicznych.

Co działo się z odpadami przemysłowymi? Trafiały do odzysku (48,8%) oraz składowania (41,5%). Ilość tych ostatnich wzrosła z 1 829 mln ton do 1 842 mln ton w obiektach własnych zakładów. Powierzchnia składowisk niezrekultywowanych pozostała na podobnym poziomie. Rekultywacji poddano w 2023 r. 47,6 ha, co pozwoliło zmniejszyć obszary niezrekultywowanych składowisk odpadów przemysłowych do 7,9 tys. ha (z 8 tys. ha na koniec 2022 r.).

Odpady komunalne: 356,7 kg per capita

W kwestii ilości zbieranych odpadów komunalnych, utrzymała się ona na podobnym poziomie i wyniosła 13,4 mln ton. To wzrost o 0,2% w stosunku do 2022 r. Statystyczny Polak wytwarza więc średnio 356,7 kg rocznie. To o 1,9 kg więcej niż w porównaniu z rokiem poprzednim. Z samych gospodarstw domowych odebrano 11,6 mln ton odpadów, tj. 86,3% wytworzonych odpadów komunalnych.

Selektywnie zebrano 5,5 mln ton odpadów, a niecałe 8 mln ton stanowiły odpady zmieszane. To niewielki wzrost względem 2022 r. (było to odpowiednio 5,4 mln ton i 8,1 mln ton). Poprzedni rok zakończyliśmy w Polsce z 2 330 PSZOK-ami na koncie, a usługę odbioru odpadów komunalnych świadczyło 1 323 przedsiębiorstw. W 2022 r. bilans wynosił 2301 PSZOK-ów i 1325 przedsiębiorstw.

Czytaj też: 59% najlepszym wynikiem w recyklingu odpadów komunalnych. W Polsce to 35,7%

Co działo się z odpadami? Wg statystyk 47,5% odpadów komunalnych zostało skierowane do procesów odzysku (prawie 6,4 mln ton), a 30,9% do unieszkodliwienia (niemal 4,2 mln). W pierwszej grupie procesów na recykling przypadło tytułowe 15,8% (ponad 2,1 mln ton), na kompostowanie lub fermentację 11,8% (niemal 1,6 mln ton), a 20,0% (2,7 mln ton) na przekształcanie termiczne z odzyskiem energii.

Statystyki komunalne w nowym ujęciu

Patrząc na sam proces recyklingu (więcej w ramce) widać, że udział procentowy spadł z 26,7% do 15,8% oraz, że łącznie, w bieżącej statystyce udział procentowy nie daje 100%. Zapytaliśmy GUS o przyczyny. Jak się okazuje, zmieniono metodę obliczeń. - Do 2022 r. dane dotyczące przetwarzania odpadów komunalnych były wyliczane szacunkowo, na podstawie informacji raportowanych na sprawozdaniu o wywozie i przetwarzaniu odpadów komunalnych M-09. W tej metodzie wyliczania danych, stosując odpowiedni algorytm, istniała możliwość prezentowania danych o przetwarzaniu całości wytworzonych odpadów – odpowiada nam biuro prasowe. Co to oznacza w praktyce?

© Zestawienie danych GUS o procesach przetwarzania odpadów komunalnych w 2022 r. i 2023 r.

Obserwujemy zmianę w sposobie prezentowania statystyk przez GUS. Od lat eksperci odpadowi wskazywali na rozbieżności danych odpadowych prezentowanych przez GUS i przez agendy rządowe. Jak wynika z naszej wiedzy, również Europejska Izba Obrachunkowa zwróciła uwagę na niejednolitość danych spływających z Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz GUS. W odpowiedzi, polscy statystycy, startując od analiz za rok 2023 zmienili metodologię. Postanowiono bazować na danych surowych - bez „nadbudowy” o szacunki dotyczące przepływu strumieni zagospodarowania końcowego odpadów. Spływająca co roku do urzędu informacja M-09 nie pokrywa całego strumienia odpadów krążących na rynku, a wyłącznie te poddane końcowemu zagospodarowaniu. Stanowią one ok. 80% odpadów. Wcześniej pozostałe 20% było ekstrapolowane i szacowane na bazie uzyskanych informacji. Jak się okazuje, w związku ze zmianą sposobu liczenia wskaźnika recyklingu z roku 2021, rozbieżności byłyby coraz większe.

Czytaj też: 20% odpadów komunalnych dopuszczonych do termicznego przekształcania w 2022 r. Raport IOŚ-PIB

Teraz będzie inaczej. - Prezentowane od 2023 r. dane o procesach zagospodarowania odpadów komunalnych są danymi surowymi, raportowanymi w sprawozdaniu M-09 przez jednostki objęte obowiązkiem sprawozdawczym z pominięciem szacunku brakujących odpadów – wyjaśnia w odpowiedzi na pytania Teraz Środowisko biuro prasowe GUS. Cóż to za brakujące odpady? GUS precyzuje, że wspomniana różnica (ok. 20%) pomiędzy odpadami wytworzonymi, a poddanymi przetwarzaniu wynikać może z wielu czynników „m.in. strat procesowych, magazynowania, przetwarzania odpadów poza granicami kraju, czy też stosowania procesów wstępnego przetwarzania takich jak: R12, R13, D8, D9, D13, D14, D15 (w sprawozdaniu M-09 prezentowane są procesy końcowe)”. - Wiedza pozyskana w sprawozdawczości statystycznej nie pozwala na jednoznaczne określenie przyczyny takiego stanu rzeczy. Nie oznacza to bynajmniej, że brakująca ilość odpadów nie jest poddawana procesom przetwarzania – konkluduje GUS.

Liczba składowisk i wysypisk

Ile jest w Polsce składowisk odpadów komunalnych? GUS mówi o 254 składowiskach, zajmujących łączną powierzchnię 1 632,7 ha. 93% z nich wyposażonych było w instalacje służące do odgazowywania, w wyniku czego poprzez spalanie ujętego gazu odzyskano ok. 137 714 tys. MJ energii cieplnej oraz ok. 115 352 tys. kWh energii elektrycznej. W ub.r. zamknięto 13 instalacji składowania odpadów. Równocześnie, zlikwidowano też 9 804 dzikich wysypisk (niemal 64 tys. ton odpadów). W statystykach GUS-u odnotowano równocześnie na koniec 2023 r. istnienie jeszcze 2 154 dzikich wysypisk.

Marta Wierzbowska-Kujda
Redaktor naczelna, sozolog