Jakie zmiany prawne w gospodarce odpadami przyniesie rok 2022?

mec. Marcin Jamrozik i aplikant radcowski Iga Wojdakowska
Pracownicy kancelarii Polowiec i Wspólnicy

W ostatnim czasie opublikowano wyczekiwaną nowelizację ustawy o odpadach. Większość zmian wejdzie w życie już w styczniu 2022 r. Wyjątkiem są zapisy dotyczące odpadów budowlanych i rozbiórkowych, które zaczną obowiązywać rok później. Uchwalenie ustawy wynika bezpośrednio z obowiązku wdrożenia dyrektywy odpadowej (nr 2018/851 z dnia 30 maja 2018 r.) i wprowadza wiele zmian w różnych aktach prawnych. Co obejmą zmiany i jakie będą ich konsekwencje?

Definicje

Przede wszystkim wprowadzono szereg nowych definicji. Za odpady budowlane i rozbiórkowe, będzie się uważać, jak nietrudno zgadnąć, odpady powstałe podczas robót budowlanych. Odpady te zostały także wyłączone z definicji odpadów komunalnych, co ma swoje istotne konsekwencje, o czym za chwilę. Doprecyzowano również definicje bioodpadów, odpadów komunalnych oraz gospodarowania odpadami, a także zaproponowano definicję prac ziemnych, odpadów żywności oraz odzysku materiałów.

System rozszerzonej odpowiedzialności producenta

Po raz pierwszy zdefiniowano także system rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Zgodnie z nowelizacją jest to zestaw środków podjętych w celu zapewnienia, aby wprowadzający produkty, w tym produkty w opakowaniach, ponosili odpowiedzialność finansową albo odpowiedzialność finansową i organizacyjną na etapie cyklu życia produktu, gdy staje się on odpadem. Przepisy dotyczące systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta zostaną wdrożone do systemów ustanowionych na podstawie ustaw szczególnych. Aktualnie prowadzone są również prace nad projektem ustawy dotyczącym systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (więcej w artykule).

Hierarchia postępowania z odpadami, KPGO

Nowelizacja przewiduje też zachęty do przestrzegania hierarchii postępowania z odpadami, a przede wszystkim do ograniczania ich wytwarzania. Przykładowy katalog takich środków został określony w nowym załączniku do ustawy. Wśród nich znalazły się m.in. zachęty podatkowe, systemy zwrotu kaucji, znoszenie dopłat czy wspieranie badań i innowacji w zakresie recyklingu i regeneracji produktów.

O znaczeniu hierarchii postępowania z odpadami świadczy także wprowadzenie nowego załącznika do Krajowego Planu Gospodarowania Odpadami (KPGO). Ma być nim Krajowy Program Zapobiegania Powstawaniu Odpadów (KPZPO). Ponadto ustawodawca wskazuje, że dla odpadów żywności tworzy się program zapobiegania ich powstawaniu. KPZPO stanowi więc załącznik do KPGO, natomiast program zapobiegania powstawaniu odpadów żywności stanowi część KPZPO. Warto zaznaczyć, że same plany gospodarki odpadami stanowią dokumenty planistyczne, które skierowane są do administracji i nie mogą bezpośrednio nakładać obowiązków na przedsiębiorców, natomiast wskazują wymagane i pożądane w tym zakresie kierunki i sposoby postępowania.

Produkty uboczne

Zmiany dotyczą także kwestii postępowania z produktami ubocznymi. Dotychczas określenie danego przedmiotu lub substancji jako produktu ubocznego było dokonywane na zasadach uznaniowych. Zgodnie z nowelizacją uznanie za produkt uboczny następuje z mocy prawa po spełnieniu określonych w ustawie warunków. Co istotne, dodano nowy element uznania danego produktu za uboczny, tj. spełnienie szczegółowych warunków, jeżeli zostały one określone w przepisach UE albo w przepisach rozporządzenia wydanego na podstawie ustawy o odpadach. Co to oznacza w praktyce? Rozszerzenie wymogów w zakresie zgłoszenia uznania za produkt uboczny. Zmianie uległo także nazewnictwo decyzji: decyzje o uznaniu i odmowie uznania przedmiotu lub substancji za produkt uboczny zastąpiono decyzją potwierdzającą spełnienie warunków uznania za produkt uboczny oraz decyzją stwierdzającą niespełnienie warunków uznania za produkt uboczny.

Utrata statusu odpadów

Kwestią kluczową dla ograniczenia marnotrawienia surowców są także nowo wprowadzane ułatwienia dotyczące utraty statusu odpadów (jest ono konieczne do uznania, że odpad przestaje być odpadem w wyniku recyklingu lub innego procesu odzysku). Pierwszą jaskółką zmian było październikowe rozporządzenie dla odpadów destruktu asfaltowego (więcej w artykule). Wspomniana nowelizacja wprowadza zmianę umożliwiającą utratę statusu odpadów przez przedmioty/substancje, które mają być wykorzystane do konkretnych celów, wykluczając dotychczas obowiązujące zastrzeżenie, że mają być powszechnie stosowane do tych konkretnych celów. Wyraźnie wskazano także hierarchię określania szczegółowych warunków utraty statusu odpadów tj. w pierwszej kolejności bierze się pod uwagę szczegółowe warunki określone w przepisach UE, a w drugiej kolejności szczegółowe warunki określone w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie ustawy o odpadach, a dopiero gdy dwie poprzednie nie mają zastosowania, możliwe jest ich określenie w indywidualnej decyzji na przetwarzanie odpadów. Rozwiewa to dotychczasowe wątpliwości w tym zakresie.

Jakie zmiany dla samorządów?

W nowelizacji uściślono także obowiązki dotyczące odpadów komunalnych, a także budowlanych i rozbiórkowych. Te ostatnie – w przeciwieństwie do wszystkich innych omawianych tu zmian – zaczną obowiązywać od 2023 roku. Z obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów budowlano-rozbiórkowych pochodzących z robót budowlanych zwolniono osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami. Dodano również nowy rozdział dotyczący odpadów budowlano-rozbiórkowych, zawierający m.in. obowiązek selektywnego zbierania i odbierania tych odpadów oraz ich podział na sześć frakcji. W przypadku nieprzestrzegania nowych obowiązków podmiotowi może zagrażać administracyjna kara pieniężna od 1000 do 1 000 000 zł. W związku z wprowadzeniem definicji odpadów budowlanych i rozbiórkowych oraz wyłączeniem ich z kategorii odpadów komunalnych nowelizacja wprowadza również szereg zmian związanych ze sprawozdawczością oraz obowiązkami gminy w przyjmowaniu tych odpadów.

Zapraszamy do naszej Bazy Aktów Prawnych Teraz Środowisko

Co więcej, w ustawie o utrzymaniu porządku i czystości w gminach na gminy został nałożony obowiązek nieprzekraczania określonych poziomów składowania odpadów komunalnych, tj. 30 proc. wagowo za każdy rok w latach 2025–2029, 20 proc. wagowo – za każdy rok w latach 2030–2034 oraz 10 proc. wagowo – w 2035 r. i za każdy kolejny rok w latach następnych. Powyższe także generuje dodatkowe obowiązki w zakresie sprawozdawczości dla gmin.

Gminy bezpośrednio dotknie również zakaz przekazywania odpadów selektywnie zebranych w celu przygotowania ich do ponownego użycia lub recyklingu do składowania, z wyjątkiem odpadów powstających w wyniku dalszego przetwarzania odpadów selektywnie zebranych, jeżeli składowanie zapewnia w tym przypadku wynik najlepszy dla środowiska zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami. Jeżeli dojdzie do naruszenia tego zakazu, w grę wchodzą przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska, które to nakładają na podmiot obowiązek ponoszenia podwyższonych opłat za umieszczenie odpadów na składowisku.

Warto również wskazać, że trwa procedowanie dwóch ważnych rozporządzeń dotyczących celów recyklingu (więcej w artykule⁽¹⁾) w odniesieniu do wprowadzonych do obrotu opakowań.

mec. Marcin Jamrozik i aplikant radcowski Iga Wojdakowska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.