© Franciszek
Trwający od dekady proces modernizacji energetycznej polskich miast i wsi rozpoczął się wraz z powstaniem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. W wyniku jego zapisów samorządy zwróciły się w kierunku gospodarki niskoemisyjnej.
Dotychczasowe podejście do transformacji energetycznej gminy
Program wykreował i skutecznie wypromował dokument, którym jest Plan gospodarki niskoemisyjnej (dalej PGN). - Obecnie istnieje niewiele gmin, które nie posiadałaby uchwały w sprawie przyjęcia tego dokumentu strategicznego. Jego przygotowanie w rzeczywistości oznaczało potrzebę zmiany myślenia o kierunkach rozwoju gminy. Pośród wielu innych, nie mniej istotnych celów rozwojowych jednostek samorządu terytorialnego, zaczęły nabierać znaczenia również wysiłki na rzecz poprawy efektywności energetycznej, zmniejszenia zapotrzebowania na energię oraz zwiększenia udziału wykorzystania odnawialnych źródeł energii – wyjaśnia Wojciech Kusek, ekspert Atmoterm SA. Dzięki PGN powszechne już dzisiaj stało się myślenie o gminie, jako o ośrodku funkcjonalno-przestrzennym z niejednorodnym zapotrzebowaniem na energię i wymagającym ukierunkowanych przedsięwzięć w różnych sektorach, w tym m.in. mieszkalnictwie, transporcie, handlu, usługach i przemyśle, a także użyteczności publicznej.
Nowa perspektywa w dążeniu do neutralności klimatycznej
Obecne wyzwania związane z ograniczeniem emisyjności, wynikające z pakietu klimatycznego „Fit for 55”, będą oddziaływać zarówno na producentów energii, jak i na zachowania konsumentów. Rosnące obecnie ceny energii i paliw również skłaniają do dywersyfikowania źródeł energii poprzez zwiększanie udziału wykorzystania OZE. Dlatego należy rozważyć, czy plany gospodarki niskoemisyjnej są jedynym narzędziem planistycznym w rękach samorządów gmin, służącym do wprowadzania nieuniknionych zmian. Niewątpliwie ich rola jest nadal bardzo ważna, jednakże w zakresie polityki rozwoju gminy nie są one jedynym dokumentem.
SECAP i MPA – nieobligatoryjne, ale potrzebne
Gminy wypełniając ustawowy obowiązek wynikający z Prawa energetycznego, sporządzają również projekty założeń do planu zaaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, a także opracowują inne, nieobligatoryjne dokumenty, do których można zaliczyć np. plan działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu (SECAP) czy miejski plan adaptacji do zmian klimatu (MPA). Wszystkie te opracowania mają służyć właściwemu przygotowaniu do późniejszej realizacji zaplanowanych przedsięwzięć. Jak zauważa Wojciech Kusek takie podejście wymaga wysokiej świadomości na temat lokalnej sytuacji energetycznej, potencjału do wykorzystania odnawialnych źródeł energii, jak również priorytetów rozwojowych danej gminy. Istotnym w tym wszystkim jest wypracowanie wspólnych celów mitygacyjnych i kierunków działań w obszarze efektywności energetycznej i gospodarki niskoemisyjnej. - Niestety nie zawsze te założenia udaje się zrealizować głównie ze względu na różne okresy, w których dokumenty strategiczne były sporządzane, oraz duże rozproszenie zagadnień tematycznych wśród zespołów przygotowujących poszczególne strategie. Ze względu na ich znaczenie słusznym rozwiązaniem jest przygotowanie nadrzędnej strategii transformacji energetycznej gminy, która będzie określała kierunek dla pozostałych dokumentów i planowanych inwestycji – dodaje ekspert.
Strategia transformacji energetycznej gminy
Zasadniczą rolą strategii transformacji energetycznej jest kreowanie polityki rozwoju gminy w sposób łączący ograniczanie antropogenicznego wpływu na środowisko i zmiany klimatu, przy jednoczesnym zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Wspomniana polityka rozwoju gminy musi być jednocześnie wewnętrznie spójna. Dlatego też strategia transformacji energetycznej powinna wyznaczać ramy dla innych opracowań, zapewniając ich zgodność na płaszczyźnie założeń programowych. Innymi słowy, sektorowe dokumenty planistyczne gminy powinny wynikać lub wpisywać się w nadrzędne cele strategii, natomiast sama strategia transformacji energetycznej powinna być jednym z filarów strategii rozwoju gminy.
- Zakres strategii transformacji energetycznej powinien obejmować aspekty związane z analizą potencjału odnawialnych źródeł energii w danym regionie i lokalnie, w tym dla energii słonecznej, wiatru, wody, geotermii, biogazu, biomasy, zawierać identyfikację barier powodujących ograniczenie w wykorzystaniu źródeł odnawialnych oraz określać bilans energii i emisji dla gminy – wymienia ekspert.
Kluczowe elementy strategii
W części programowej dokument powinien przedstawiać ramową koncepcję etapowego procesu transformacji energetycznej w perspektywie do roku docelowego, wyznaczając cele strategiczne w tym zakresie oraz priorytetowe przedsięwzięcia w obszarach poprawy efektywności energetycznej, zmniejszenia zapotrzebowania na energię, zwiększenia udziału OZE w produkcji energii, poprawy jakości powietrza oraz adaptacji do zmian klimatu. Strategia może zawierać jednocześnie rekomendacje dla przedsięwzięć o niższym priorytecie, planowanych do realizacji w dalszej kolejności. Dodatkowo opracowanie powinno wskazywać możliwości w zakresie pozyskania środków zewnętrznych z programów finansowych, zarówno aktualnych oraz planowanych do uruchomienia, a także bazować na najnowszej, dostępnej wiedzy o dostępnych technologiach. Ze względu na fakt, iż strategia będzie wymagała okresowej ewaluacji, niewątpliwie pomocne będzie opracowanie mierzalnych wskaźników monitorowania postępów jej wdrażania.
Strategia a inne plany i programy
Podsumowując, przygotowanie strategii transformacji energetycznej wymaga przeprowadzenia rzeczowego rozpoznania aktualnego stanu zapotrzebowania na energię, potencjału do zwiększenia wykorzystania OZE oraz możliwości poprawy efektywności energetycznej w różnych obszarach funkcjonowania gminy. - Strategia powinna uwzględniać inne gminne plany i programy, wraz z analizą konieczności ich aktualizacji i zakresu wprowadzenia zmian, stanowiąc nadrzędny dokument strategiczny gminy w zakresie gospodarowania energią. Rolą strategii jest określenie ram rozwojowych i wspieranie samorządu w aplikowaniu o środki zewnętrzne na przedsięwzięcia, dzięki którym transformacja energetyczna będzie mogła stać się faktycznym udziałem gminy – konkluduje ekspert.
Artykuł powstał we współpracy z firmą Atmoterm SA
