System gospodarki odpadami w końcu zaczyna się bilansować? Dane Krajowej Rady RIO

© Tomasz Zajda

Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych (KR RIO) opublikowała⁽¹⁾ „Sprawozdanie z działalności regionalnych izb obrachunkowych i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2022 roku”. Z przedstawionych danych wynika, że w 2022 r. po raz pierwszy od kilku lat łączna kwota dochodów samorządów z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi przewyższyła wydatki na system gospodarki odpadami – o 10,7 mln zł.

Dla przypomnienia, w 2021 r. łączna kwota dochodów wykonanych przez podmioty realizujące zadania związane z gospodarką odpadami w jednostkach samorządu terytorialnego (JST) nie wystarczyła na pokrycie wydatków w wysokości 979,1 mln zł, w 2020 r. deficyt wyniósł 1,4 mld zł, a w 2019 r. 1,2 mld zł. Więcej na ten temat pisaliśmy w artykułach pt. Gospodarka odpadami w gminach pod kreską. KR RIO opublikowała dane za 2021 r. oraz System gospodarki odpadami na minusie - prawie 1,4 mld zł deficytu w 2020 r.

Bilansowanie systemu w gminach

- Finansowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi w latach 2019–2021 w przypadku gmin i miast na prawach powiatu realizujących zadanie zamknęło się per saldo deficytem. Rok 2022 zakończył się deficytem jedynie w gminach (na poziomie 217 558 tys. zł), a w miastach na prawach powiatu – nadwyżką w kwocie 195 855 tys. zł. W związkach międzygminnych w latach 2020–2021 także zanotowano wartości ujemne, a jedynie lata 2019 i 2022 zamknęły się nadwyżką dochodów nad wydatkami w systemie na poziomie odpowiednio 11 374 tys. zł i 32 435 tys. zł – czytamy w sprawozdaniu KR RIO.

© KR RIO

W 2022 r. deficyt finansowy odnotowano w 117 gminach miejskich (54,2% gmin miejskich), a nadwyżkę w 99 gminach (45,8%). Szczegóły na załączonych wykresach.

- W miastach na prawach powiatu sytuacja wyglądała podobnie. Na 63 JST tego rodzaju, w latach 2019 i 2021 – 23,8% wypracowało nadwyżkę w finansowaniu systemu, natomiast w latach 2020 i 2022 odpowiednio 33,3% i 45,3% - dodano.

Niesprawna egzekucja opłat za gospodarowanie odpadami

KR RIO zwróciła uwagę na problem nieskutecznej egzekucji należności z tytułu opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Jak czytamy, w latach 2019–2022, z roku na rok, systematycznie narastały zaległości z tego tytułu. W 2022 r. zaległości wyniosły 846 244,8 tys. zł, przy czym w 2021 r. było to 775 291,2 tys. zł, w 2020 r. - 727 453,4 tys. zł, a w 2019 r. - 557 391,7 tys. zł.

Czytaj też: Naliczanie i egzekwowanie opłat za odpady na Mazowszu do poprawki. Wyniki kontroli NIK

Przeprowadzone przez KR RIO analizy sytemu gospodarowania odpadami komunalnymi w jednostkach samorządu terytorialnego wykazały, że zdecydowana większość JST ustalając opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi wybrała metodę od liczby mieszkańców zamieszkujących daną nieruchomość. Zaznaczono przy tym, że samorządy wskazują na brak „skutecznych narzędzi, które pozwoliłyby na pełną weryfikację danych w zakresie liczby osób faktycznie zamieszkujących daną nieruchomość”.

- Problem weryfikacji liczby mieszkańców, od których odbierane będą odpady komunalne, powoduje, iż coraz więcej gmin nie jest w stanie przewidzieć ilości faktycznie wytworzonych odpadów komunalnych przez mieszkańców, w związku z czym trudno jest przewidzieć łączne roczne koszty związane z odbiorem odpadów komunalnych (odpłatność za odbiór odpadów ustalona jest od tony odebranych odpadów, zaś w poprzednich latach była to opłata zryczałtowana). Problem błędnego oszacowania (niedoszacowania) liczby mieszkańców ma bezpośredni wpływ na ustalenie zaniżonej szacunkowej ilości wytworzonych odpadów komunalnych branej pod uwagę przy przygotowywaniu przetargu na odbiór i zagospodarowanie odpadów komunalnych oraz kalkulowaniu stawki opłaty. Weryfikacja przyjętych założeń dotyczących stawki opłaty, generującej dochody na pokrycie kosztów funkcjonowania systemu możliwa jest dopiero w trakcie realizacji zadania, tym samym podejmowane działania nie zawsze prowadzą do tego, by na koniec roku móc wykazać, że system w pełni się bilansował – czytamy.

- Dodatkowo należy wskazać, iż nie wszystkie osoby zgłoszone/wykazane w systemie wnoszą systematycznie opłatę, co powoduje powstawanie zaległości i jednocześnie zmniejszenie wpływów do budżetu gminy. Jak wskazują gminy, prowadzona windykacja często okazuje się nieskuteczna – dodano.

Postulat: zmiana UCPG

W związku z powyższym, KR RIO postuluje wprowadzenie zmian w ustawie o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tzw. ustawa UCPG). Krajowa Rada „za uzasadnione wskazuje podjęcie interwencji ustawodawcy, w celu uszczelnienia systemu gospodarki odpadami komunalnymi, zapewniając jednocześnie adekwatne źródło dochodów do kosztów wywiezienia i utylizacji odpadów powstających w gospodarstwach domowych”.

Joanna Spiller
Dziennikarz, inżynier środowiska

Więcej treści dotyczących samorządów w zakładce Teraz Samorząd.