Ustawa o systemie kaucyjnym opublikowana. Co mówi o niej branża odpadowa?

© scharfsinn86

12 września w Dzienniku Ustaw opublikowano ustawę o zmianie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, znaną szerzej jako ustawa o systemie kaucyjnym. Dzień ten wieńczy długi proces legislacyjny, który miał m.in zrealizować wymogi unijnej dyrektywy ws. zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Tym samym Polska dołącza do rosnącego grona państw wdrażających na rodzimym gruncie środki wzmacniające koncepcję gospodarki obiegu zamkniętego. Jak pisaliśmy w momencie podpisania ustawy przez prezydenta, ustawa przewiduje obowiązek odbierania jednorazowych butelek plastikowych, szklanych butelek wielorazowego użytku oraz metalowych puszek przez sklepy o powierzchni przekraczającej 200 m2. Obliguje przedsiębiorców, wprowadzających do obrotu napoje w opakowaniach, do powoływania operatorów, zwanych podmiotami reprezentującymi. Operatorzy mają być odpowiedzialni za funkcjonowanie lokalnych systemów. Istotne zapisy mówią również o wymogach ilościowych. W 2029 r. minimalny poziom selektywnej zbiórki opakowań objętych systemem musi osiągnąć 90%⁽¹⁾.

Mało czasu

Przedstawiciele i przedstawicielki branży odpadowej, którzy podzielili się swoimi przemyśleniami z Teraz Środowisko, nie negują ogólnego kierunku zmian, o których świadczy nowa ustawa. Wskazują jednak na pewne braki oraz elementy wymagające poprawy w samej ustawie lub jej instytucjonalno-prawnym otoczeniu. Zastrzeżenie budzi m.in. stosunkowo krótkie vacatio legis. - Jeśli chodzi o kwestie formalnoprawne, zrealizowanie wszystkich elementów, pozwalających powołać operatora i przygotować operacyjnie system do 2025 r. jest ogromnym wyzwaniem – mówi dyrektor biura zarządu Związku Pracodawców EKO-PAK, Magdalena Dziczek. – Powołanie podmiotu, który zajmie się prowadzeniem systemu, to dopiero jeden z pierwszych kroków. Trzeba podpisać umowy z jednostkami handlowymi, dostarczyć sprzęt do zbierania opakowań, zbudować całe łańcuchy logistyczne oraz rozstrzygnąć kwestię podatku VAT – czy kaucja na jednorazowe opakowania jest tym podatkiem obłożona, czy nie. To tylko część wyzwań, bo pozostaje jeszcze m. in. kwestia uświadomienia i wypracowania właściwych nawyków konsumenckich, które pozwolą na dynamiczny rozwój skuteczności systemu. – dodaje. Na problemy związane z mnogością operatorów zwraca uwagę Fundacja Na Rzecz Odzysku Opakowań Aluminiowych RECAL. W przekazanym mediom komunikacie prasowym mówi o konieczności zagwarantowania transparentności systemu tak, aby rozliczenia finansowe i przepływy materiałów podlegały niezależnej weryfikacji. Prezes Fundacji RECAL Jacek Wodzisławski wyraźnie zaznacza, że popiera decentralizację systemu kaucyjnego. Wymaga on jednak powołania izby rozliczeniowej, tzw. clearing house. – Byłby to niezależny podmiot, który nadzoruje transakcje na rynku, prowadzi elektroniczne rejestry, widzi wszystkie pobrane kaucje i zwrócone opakowania oraz wie, którym podmiotom trzeba je przypisać. Pozwoli to uniknąć nieporozumień przy rozliczeniach różnych operatorów między sobą. Takie rozwiązanie z powodzeniem funkcjonuje np. w Niemczech - tłumaczy Wodzisławski. Dodaje też, że w nowym systemie warto wykorzystać doświadczenie i know-how istniejących już zakładów przetwarzających odpady. – Tu znowu kłania się kwestia krótkiego czasu – mówi prezes Fundacji RECAL. – Procedury uzyskania pozwoleń są bardzo długie. Po co tworzyć od zera coś, co już istnieje? Poszukując operatorów systemu kaucyjnego, postawmy na potencjał tych, którzy i tak już to robią – dodaje.

Postawmy na system hybrydowy

Na łamach Teraz Środowisko pisaliśmy już o nowej ustawie w kontekście obaw, które budzi w środowisku samorządowców. Część gmin boi się, że przekierowanie części odpadów do systemu kaucyjnego nie pozwoli im osiągnąć wymaganego poziomu recyklingu. O ryzykach związanych z oddzieleniem od siebie lokalnych systemów kaucyjnych i komunalnych mówi Magdalena Dziczek. – Ustawa nie pozwala, żeby poziomy zbiórki, które mają osiągnąć przedsiębiorcy, mogły być raportowane z różnych źródeł, także z systemu komunalnego – zauważa Dziczek – a przynajmniej w pierwszym okresie system powinien dopuszczać taki mechanizm, zwłaszcza, że jest tak mało czasu na wdrożenie systemu kaucyjnego i odpowiednie wyedukowanie konsumentów. Potrzebna jest nowelizacja ustawy pod tym kątem – uzupełnia. Przedstawicielka Eko-Pak stwierdza też, że określone wymagane poziomy zbiórek na początku istnienia systemu mogą okazać się niemożliwe do osiągnięcia. – Poziomy w ustawie są wyższe niż te w dyrektywie SUP – tłumaczy Magdalena Dziczek. – Nie wiemy, czy dynamika rozwoju systemu pod kątem jego skuteczności w zwracaniu butelek przez konsumentów będzie aż tak duża, jak to zostało założone w ustawie. System będzie jeszcze musiał okrzepnąć. Aby tak się stało, trzbea najpierw wykonać ogrom pracy. Należy wyedukować i zmotywować konsumentów tak, żeby rozumieli jak działa kaucja w nowym systemie i by chcieli z niego aktywnie korzystać – mówi.

Jacek Wodzisławski również kładzie nacisk na aspekt edukacyjny. Komunikat Fundacji RECAL wyszczególnia punkt o uświadamianiu konsumentów na temat niezgniatania puszek, tak aby dało się elektronicznie weryfikować zasadność wypłaty kaucji. – Już dziś prowadzimy działania edukacyjne - mówi Wodzisławski. - Choć na pierwszy rzut oka to zagadnienie może wydać się marginalne, tak naprawdę jest niezmiernie istotne dla całościowego funkcjonowania systemu – zauważa. Ważny postulat fundacji mówi o wprowadzeniu mechanizmów premiujących materiały i opakowania bardziej przyjazne dla środowiska. Ma temu służyć podniesienie wysokości kaucji na opakowania o objętości powyżej jednego litra (obecnie proponowana stawka wynosi 50 groszy). Jak czytamy w komunikacie prasowym, taki mechanizm ma przeciwdziałać eliminowaniu mniejszych i bardziej ekologicznych opakowań. Wiąże się z tym pomysł zakazu krzyżowego finansowania pomiędzy poszczególnymi materiałami opakowaniowymi.

Pilna potrzeba ROP

W komentarzach do ustawy wybrzmiewa jeszcze jedna rzecz. Omawiane na naszych łamach stanowisko Unii Metropolii Miast Polskich⁽²⁾ podniosło problem braku równoległego wprowadzenia Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta. Wspomina o tym także prezes Stowarzyszenia „Polski Recykling” Szymon Dziak-Czekan⁽³⁾. Pogląd ten ma szersze poparcie. Podpisuje się pod nim m.in. wiceprezes zarządu Klastra Gospodarki Odpadowej i Recyklingu, Katarzyna Błachowicz, dla której to właśnie ROP, a nie system kaucyjny, jest kwestią kluczową dla zaprojektowania racjonalnego systemu gospodarowania odpadami. – Rozszerzoną Odpowiedzialność Producenta, a więc ponoszenie kosztów wytwarzania i recyklingu opakowań można porównać do fundamentów domu – mówi Błachowicz. – System kaucyjny to z kolei dach. Jest on oczywiście niezmiernie ważny, budowę domu rozpoczyna się jednak od fundamentów. – przypomina. Podkreśla, że system kaucyjny stanowi tylko wycinek gospodarki odpadami. – W kompleksowych rozwiązaniach powinniśmy opierać się na naczyniach połączonych, a bez ROP brakuje głównego elementu – podsumowuje Błachowicz.

Powyższy przegląd branżowych uwag nie wyczerpuje złożoności tematyki, która wiąże się z funkcjonowaniem i przyszłością systemu kaucyjnego. Będziemy do niej jeszcze nie raz wracać.

Szymon Majewski
Dziennikarz